Grammofoonplaat

Afspelen muziek

In 2020 is digitale muziek niet meer weg te denken. Wij zijn gewend om muziek overal digitaal vandaan te halen, ipod, pc, laptop. Ook de muziekapps op je smartphone zijn zeer populair (Spotify).

Uitvinder

Maar hoe werd er in de 20^e eeuw muziek geluisterd en afgespeeld? Daarvoor gaan wij terug naar zelfs de 19^e eeuw. In 1912 ontwikkelde Emile Berliner de grammofoonplaat. Emile Berliner werd geboren in Hannover (Duitsland) op 20 mei 1851 en is overleden in Washington D.C. (Amerika) op 3 augustus 1929. Hij was een Elektrotechnicus en uitvinder. Hij emigreerde in 1870 naar de Verenigde Staten (Amerika).

Koffergrammofoon met 78-toerenplaat

Materiaal

Eerst werd in plaats van een plaat een rol gebruikt, de 'fonograafrol’, uitgevonden door de beroemde uitvinder Edison. Deze rol verving Berliner door een platte plaat met groeven in spiraalvorm. Zo ontstond de grammofoonplaat. De eerste platen waren gemaakt van een mengsel van hard rubber, katoen en leisteenpoeder. De plaat werd afgespeeld op een platenspeler met een dikke naald. Maar dit gaf heel veel ruis (storing). Daarna werd plaat afgespeeld met een dunne naald. Nu klonk het als muziek al een stuk beter.

Er waren in de loop van de tijd diverse formaten, maar het langst hield de grammofoonplaat met een diameter van 25 cm het uit, die afgespeeld werd met een draaisnelheid van 78 toeren per minuut. Beide kanten konden gebruikt worden.

Behalve dat de 78-toerenplaat erg breekbaar was, was een ander nadeel de beperkte speelduur van ca. 3 minuten per kant. Een complete symfonie in één keer afspelen was een illusie. Dan moest je tien keer opstaan om een nieuwe plaat op te zetten.

Kort na de Tweede Wereldoorlog kwamen twee Amerikaanse platenmaatschappijen, RCA en Columbia, met een oplossing hiervoor.

Columbia introduceerde de langspeelplaat, met dezelfde diameter als de 78-toerenplaat (25 cm), maar met een smallere groefbreedte, de zogeheten microgroef, zodat er meer informatie op de plaat kon. Deze langspeelplaat werd met een snelheid van 33 1/3 toeren per minuut afgespeeld, waardoor de speelduur werd verlengd tot ongeveer een half uur per kant. Verder was de plaat gemaakt van vinyl (een soort plastic) en was dus onbreekbaar.

RCA kwam gelijktijdig met de kleine 45-toerenplaat, die een doorsnede had van ongeveer 17 cm. Ook deze had een microgroef en was uitgevoerd in plastic. De speelduur was gelijk aan de oude 78-toerenplaat van zo'n 3 minuten per kant. Deze plaatjes moesten worden afgespeeld met een snelheid van 45 toeren per minuut of op een speciaal daarvoor ontwikkelde snelle platenwisselaar, zodat je ook hier niet telkens hoefde op te staan.

De langspeelplaat, die later een diameter van 30 cm zou krijgen, en de singletjes (de 45-toerenplaatjes dus), bleven tot de komst van de cd in 1981, naast elkaar bestaan. De singletjes voor de hits van het moment en de langspeelplaten of albums voor het verzamelwerk.

Meerdere namen

De langspeelplaat heeft meerdere namen zoals vinylplaat, LP (long play) of elpee. Deze platen hadden eerst voor maximaal 10 min en daarna zelfs tot 30 minuten muziek.

Digitale muziek

Na de grammofoonplaat kwam de cd en daarna het digitale tijdperk, zoals wij het nu kennen, via apps. Zoals op jouw tablet en of telefoon.

Discotheken

Wist je dat in discotheken de lp en singles nog steeds gebruikt worden door DJ’s (discjockeys)? DJ’s bestaan al vanaf de jaren 70 maar pas in de jaren 80 braken ze door. Zij gebruikten LP’s omdat ze deze direct konden manipuleren (de originele muziek anders laten klinken). Ze houden de plaat tijdens het draaien stil en bewegen deze naar voren en achteren. Hierdoor krijgen ze een speciaal effect. Dit noemden we scratchen. Zo kunnen ze ‘eigen’ muziek maken, zoals Hip Hop. Nog steeds maken DJ’s hier gebruik van.

Zeldzaam exemplaar

De meeste mensen hebben hun oude LP’s en grammofoonplaten naar de vuilnisstort of kringloopwinkel gebracht. Maar er kunnen zomaar ‘zeldzame’ exemplaren tussen zitten (zeldzaam betekent dat er maar heel weinig van zijn). LP’s worden veel online ‘tweede hands’ (al gebruikt) aangeboden, en zit er dan zo’n zeldzaam exemplaar bij, dan betalen verzamelaars hier nog veel geld voor.