Gouden Eeuw (Nederland): verschil tussen versies

Versie van 15 jun 2018 11:16

Een schilderij uit de Gouden Eeuw.

Geschiedenis van Nederland
Bourgondische Nederlanden
Habsburgse Nederlanden
Spaanse Nederlanden
Tachtigjarige Oorlog
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Gouden Eeuw
Bataafse Revolutie
Bataafse Republiek
Bataafs Gemenebest
Koninkrijk Holland
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Belgische Revolutie
Koninkrijk der Nederlanden
Portaal:Nederland

De Gouden Eeuw was een tijd waarin het goed ging met Nederland en de handel en economie. De Gouden Eeuw was in de 17de eeuw. Het was een tijd waarin Nederland uitgroeide tot één van de belangrijkste landen op aarde. Daarnaast staat de Gouden Eeuw bekend om de wetenschap en de kunst, maar er was ook oorlog en slavernij.

Ontstaan

Zo zag Nederland eruit tijdens de Gouden Eeuw. Limburg en Flevoland bestonden nog niet. Zuid- en Noord-Holland waren één provincie.

Om te kijken hoe de Gouden Eeuw ontstond, moet je eigenlijk teruggaan naar de Middeleeuwen. In de Middeleeuwen had de kerk alle macht. Nederland hoorde bij de Spaanse Nederlanden. In Noord-Italië hadden mensen andere ideeën. Veel mensen luisterden naar wat de kerk zei. Men dacht de aarde plat was en de aarde het middelpunt van het heelal was. De ideeën van de mensen in Noord-Italië breidde verder uit. Hierdoor ontstond de Renaissance. Mensen gingen andere denken over dingen, zoals wetenschap en over geloof. In Wittenberg (Duitsland) ontstond de Reformatie. De mensen daar geloofden nog wel in het christendom, alleen niet meer in wat de paus in Rome zei. Tijdens de Reformatie scheidde de Rooms-Katholieke kerk en de Protestantse kerk van elkaar.

In de Nederlanden kwam uiteindelijk ook de reformatie. Aangezien de Nederlanden door Spanje werden bestuurd en de Spaanse koning Filips II zijn hele land katholiek wilde hebben, was dit een probleem. De Noordelijke Nederlanden wilde onafhankelijk worden van het zuiden. Samen sloten ze de unie van Utrecht. Hierdoor ontstond de Tachtigjarige Oorlog. Uiteindelijk kwam er het Twaalfjarig Bestand. In het eerste jaar van het Twaalfjarig Bestand ontstond de Gouden Eeuw. Eigenlijk bestaat de Gouden Eeuw uit twee delen:

De vroege Gouden Eeuw tijdens het Twaalfjarig Bestand.
De late Gouden Eeuw na de Tachtigjarige Oorlog.

Hoewel veel mensen zeggen dat de Gouden Eeuw ontstaan is tijdens het eerste jaar van het Twaalfjarig Bestand in 1609, zeggen sommige dat het in 1602 toen de VOC werd opgericht. De Gouden Eeuw heeft uiteindelijk tot 1702 geduurd.

Standen

Op dit schilderij zie de je de burgemeester van Delft en zijn dochter(links) en een arme vrouw en haar zoon samen op één schilderij. Hier zie je dus de verschillen tussen arm en rijk.

In de Gouden Eeuw ging het goed met Nederland, maar toch waren er ook veel arme mensen. Er waren dan ook grote verschillen tussen arm en rijk. Er woonden ongeveer 2 miljoen mensen in Nederland. Nederland was rijk en machtig geworden. De kunst en de wetenschap bloeiden op. Rijken behoorden tot de hoogste stand. Dit waren vaak burgemeesters, politici en handelaren. De rijken hadden veel geld. In de grote steden kochten ze dan een huis dat vaak aan de gracht stond oftewel een grachtenpand. De grachtenpanden waren vaak rijk gesierd, hadden veel verdiepingen, waren diep en smal (er werd toen alleen belasting betaald op de breedte van zo'n pand). Rijken konden vaak specerijen en zout kopen. Deze kwamen helemaal uit Indië. Ook hadden ze veel luxe spullen, zoals schilderijen, zilverwerk, porselein en boeken. In een huis van een rijk iemand stond vaak een poppenhuis om te laten zien hoe het was ingericht.

Daarnaast waren er nog de hoge armen, deze stonden onder de rijken. De armen waren de mensen die weinig verdienden. De armen woonden vaak in eenvoudige huizen en hadden weinig spullen. Echter hadden de armen vaak wel een huis en hadden vaak genoeg te eten. Ze woonden vaak in simpele huizen die niet erg gunstig gelegen waren. Voorbeelden van armen waren boeren, mensen die standaard producten maakten (zoals textiel en hout) en mensen die op schepen werkten. Vaak werkte de man en zorgde de vrouw voor de kinderen.

De derde groep waren de lage armen, deze hadden het vaak slechter dan de hoge armen en ze deden soms zwaar werk. Arbeiders en huisbedienden vielen hier onder. Arbeiders waren vaak mannen, zij werden ingeschakeld bij bouwproject, zoals het uitgraven van gracht. Huisbedienden waren vaak vrouwen en werkten bij de rijken thuis. Ze zorgden daar voor de huishouding (wassen, schoonmaken en dergelijke). Dan was er nog de laatste groep, de paupers. Paupers waren arme mensen die geen vast werk hadden, rond liepen in oude kleren en niet meer aten dan een oude homp brood. Op het platteland waren de huizen van hout en er was meestal maar 1 kamer in te vinden. Daarin leefden de mensen met de dieren. De rook die van het vuurtje, dat in de kamer brandde, afkwam was erg ongezond. Het water haalde ze uit putten, maar meestal was dat water vies.

In de tijd van de Republiek was er veel werk. In andere landen was er veel minder werk. Mensen trokken daarom ook uit gebieden waar weinig of geen werk was naar gebieden waar wel werk was.

Politiek

Maurits van Oranje was misschien door sommige niet geliefd, maar hij wist wel tijdens de Tachtigjarige Oorlog Breda te bevrijden door soldaten te verstoppen in een turfschip.

Nederland werd bestuurd door een stadhouder in de Gouden Eeuw. De stadhouders waren familie van Willem van Oranje en kwamen uit het Huis Oranje-Nassau (waar de huidige koninklijke familie van Nederland ook vandaan komt). Nederland was in die tijd een republiek, maar toch mochten alleen de rijken stemmen. Nederland werd bestuurd vanuit Den Haag. Maurits van Oranje was de eerste Nederlandse stadhouder en Willem V van Oranje was de laatste. Naast een stadhouder was er ook een parlement, de Staten-Generaal. Deze bestond niet zoals nu uit een Eerste en Tweede Kamer, maar uit één kamer. In de staten had ieder gewest maar één stem. Maar toch waren er per gewest niet evenveel personen. Iedere week vergaderde de Staten-Generaal. Deze vergadering bestond uit een lange tafel, waaraan de stadhouder, de griffier en de gedelegeerden. Een vergadering werd elke week in een ander gewest gehouden. Een bekende politicus uit deze tijd is Johan van Oldenbarnevelt. Hij wilde dat er geen stadhouder(die je ook kan zien als koning) was en dat Nederland een republiek werd. Johan werd uiteindelijk vermoord in opdracht van stadhouder Maurits.

Handel en Oorlog

De Slag bij Kijkduin tussen Nederland en Engeland.

De handel was een belangrijke bron in de Gouden Eeuw, waar de mensen hun geld mee verdienden. Ook werd er handel gedreven naar het Middellandse Zeegebied. Deze handel noemde men ‘de Straatvaart’, naar de Straat van Gibraltar. Daarnaast werd er ook handel gevoerd met Indië, Noord-Europa en Amerika.

Rond 1600 gingen de Nederlanders zelf naar India om hun specerijen te halen. Eerst deden dit de Spanjaarden en de Portugezen. Deze reizen waren duur en heel gevaarlijk, want er waren toen nog piraten. Daarom gingen rijke kooplui samenwerken. Ze wilden net als Vasco da Gama de snelste weg naar Indië nemen en daar moest de V.O.C. voor zorgen. Veel Nederlanders probeerden een snelle weg te vinden naar Indië. Willem Barentsz probeerde een weg via het noorden te vinden naar Indië, maar hij kwam vast te zitten op Nova Zembla. Jan Huygens van Linschoten wist uiteindelijk een kaart te stelen van de Portugezen. Nederland voer ook deze route en de Portugezen waren hier niet blij mee. Dit betekende oorlog op zee.

In de Gouden Eeuw heerste Nederland over de wereldzeeën. Frankrijk en Engeland, die dat daarvoor deden, hadden te veel problemen in eigen land. De kooplui in Engeland en Frankrijk waren jaloers op de Nederlandse vrachtvaarders (vrachtvaarders zijn mensen die op vrachtschepen werken). De Nederlandse kooplui verdienen namelijk veel geld. De Engelsen en de Fransen nemen maatregelen om de Nederlanders dwars te zitten en als dat niet lukt, willen ze het met geweld oplossen. Er komen twee oorlogen tussen Nederland en Engeland. In 1672 nemen de Engelsen, samen met Frankrijk, Keulen en Munster, nog een oorlog op zich tegen Nederland. Iedereen dacht dat dit het einde was voor Nederland, maar na veel inspanning wint Nederland.

De handel gaf goede welvaart. In Holland werd linnen en laken gemaakt. Er waren ook ververijen, zouten zeepziederijen enz. Zouten zeepziederijen kun je vergelijken met wat nu zeepfabrieken zijn. De landbouw en de veeteelt waren heel belangrijk in de 17de eeuw. De boeren verbouwden gewassen voor de nijverheid en de handel. Bijvoorbeeld vlas voor de linnen industrie en koolzaad en raapzaad voor de spijsolie. Ook werd er tabak verbouwd. Er waren schapen voor de laken industrie en koeien voor de melk en het vlees. Het was niet genoeg, dus er werd ook graan geïmporteerd uit Scandinavië. Maar we aten ook vis. De haring werd door iedereen gegeten. Vele dorpen en steden leefden van de visserij. In stadswapens komt de vis nog vaak voor. De visserij gaf de mensen werk en het was goed om als oefenschool voor zeelui te gebruiken.

Kunst

Het Paleis op de Dam, was vroeger het nieuwe Amsterdamse stadhuis.

Naast Wetenschap was de 17de eeuw ook de eeuw van de kunst. In de schilderkunst waren een aantal dingen populair. Als eerste historiestukken, schilderijen die dingen uitbeelden van bijvoorbeeld veldslagen en andere gebeurtenissen. Daan waren er nog zelfportretten, landschappen, stadsgezichten, stillevens (vazen met bloemen, een banket, alles waar geen mensen of dieren in zitten) en alledaagse dingen. Veel bekende Nederlandse schilders komen uit de 17de eeuw. Bijvoorbeeld Jan Steen, Rembrandt van Rijn en Johannes Vermeer zijn beroemde schilders uit de Gouden Eeuw. Rembrandt werd het beroemdste. Hoewel hij nu één van de beste schilders ter wereld is, vonden mensen in de Gouden Eeuw sommige werken van hem niet mooi (waaronder de Nachtwacht). Toch was er naast schilderkunst ook andere vormen van kunst. Het Delfts blauw is een beroemd porselein uit Nederland. Er werd vroeger ook porselein uit China gehaald, nu is het Delfts blauw heel bekend en iets uit Nederland. Als je een keer een tegeltje gaat schilderen kan je dat met blauwe verf doen maar dat is geen Delfts blauw. Het Delfts blauw wordt heel bijzonder gemaakt. Ook Goudse pijpen komen uit de Gouden Eeuw, dit zijn potten van klei. In de 17de eeuw was dit echt iets dat bij de Republiek hoorde. Goudse pijpen zijn niet van goud, maar heten zo omdat ze uit Gouda komen.

Architectuur is ook iets uit de Gouden Eeuw. Veel bekende grachtenpanden komen uit de Gouden Eeuw. Onder andere in Amsterdam, Delft, Leiden, Middelburg, Gouda en Den Haag werden deze gebouwd. Toen waren dit hele belangrijke en grote steden. Jacob van Campen is een bekende architect uit de Gouden Eeuw. Zo bouwde hij het nieuwe stadhuis van Amsterdam, wat tegenwoordig het Paleis op de Dam is.

Wetenschap

Het slingeruurwerk, zoals Christiaan Huigens het heeft ontworpen.

De Gouden Eeuw is ook de eeuw van de wetenschap. In de renaissance vroegen mensen zich al dingen af en in de Gouden Eeuw ging dat gewoon door. Er zijn een aantal bekende wetenschappers uit de Gouden Eeuw. Als eerste had je Jan Adriaanszoon Leeghwater. Hij was een man die met behulp van gemalen grote meren droog pompte. Hij deed dit omdat de bevolking groeide en er te weinig land was in de stad. Daarom werd er in 1608 besloten grote meren droog te leggen. De droogmakerijen leverde de kooplui veel geld op. De nieuwe polders waren goed om gewassen te verbouwen. Leeghwater heeft onder andere de Beemster leeggepompt. Antonie van Leeuwenhoek was een bekende uitvinder uit die tijd, hij maakte een goede microscoop. Hij ontdekte bacteriën en cellen en andere zaken die met het blote oog niet te zien waren. Christiaan Huygens ontwierp het slingeruurwerk. Dit werd weer gebruikt voor in een klok.

Personen op een rij

De grote droom van Leeghwater was om het Haarlemmermeer droog te leggen, maar dit werd pas in 1852 gedaan.

Maurits van Oranje, de eerste stadhouder der Nederlanden en de zoon van Willem van Oranje.
Johan van Oldenbarnevelt, een Nederlands politicus die tegen Maurits was. Hij werd uiteindelijk vermoord.
Hugo de Groot, politicus en filosoof die ook tegen Maurits was. Hij werd opgesloten in Slot Loevestein en ontsnapte via een boekenkist.
Rembrandt van Rijn, een Nederlandse schilder en één van 's werelds beste schilders. Hij schilderde onder andere de Nachtwacht.
Jan Steen, een Nederlandse schilder.
Johannes Vermeer, een andere Nederlandse schilder.
Michiel de Ruyter, een Nederlandse zeeheld. Hij vocht op zee tegen Engeland in een oorlog.
Christiaan Huygens, uitvinder van het slingeruurwerk.
Antonie van Leeuwenhoek, uitvinder van de microscoop.
Jan Adriaanszoon Leeghwater, waterbouwkundige die onder andere de Beemster wilde droog pompen.
Willem Barentsz, zeevaarder die een weg naar Indië wilde vinden via het noorden, maar kwam vast te zitten in het ijs.
Jacob van Campen, een bekend architect.
Jan Huygens van Linschoten, spion die kaarten stal van de Portugezen.

Zie ook

Externe links

Videolinks

Filmpjes beeldbank:

Spelletjes

Bordspel De Gouden Eeuw

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
+[[File:Hendrick_Cornelis_Vroom_Het_uitzeilen_van_een_aantal_Oost-Indi%C3%ABvaarders_(1600).jpg|right|300px|thumb|Een schilderij uit de Gouden Eeuw.]]
-In de '''17e eeuw''' ging het goed met Nederland. Daarom noemen we deze tijd de '''Gouden Eeuw'''.
+{{zijbalk geschiedenis Nederland}}
+De '''Gouden Eeuw''' was een tijd waarin het goed ging met [[Nederland]] en de handel en economie. De Gouden Eeuw was in de [[17de eeuw]]. Het was een tijd waarin Nederland uitgroeide tot één van de belangrijkste landen op aarde. Daarnaast staat de Gouden Eeuw bekend om de wetenschap en de kunst, maar er was ook oorlog en slavernij.
-== Arm en rijk ==
-In de Gouden Eeuw ging het slecht met Nederland, maar toch waren er ook veel arme mensen. Er waren dan ook grote verschillen tussen arm en rijk.
-Er woonden ongeveer 2 miljoen mensen in [[Nederland]]. Nederland was rijk en machtig geworden. De kunst en de wetenschap bloeiden op. Anthonie van Leeuwenhoek maakte de eerste microscoop en Jan Swammerdam onderzocht er insecten mee. Christiaan Huygens vond de eerste slingerklok uit. Hugo de Groot was een beroemde schrijver, hij schreef over de regels van de oorlog en hij schreef de regels in de tijden van vrede.
+==Ontstaan==
-In de tijd van de Republiek was er veel werk. In andere landen was er veel minder werk. Mensen trokken daarom ook uit gebieden waar weinig of geen werk was naar gebieden waar wel werk was.
+[[File:Republiek_der_Zeven_Verenigde_Nederlanden.svg|left|250px|thumb|Zo zag Nederland eruit tijdens de Gouden Eeuw. Limburg en Flevoland bestonden nog niet. Zuid- en Noord-Holland waren één provincie.]]
+Om te kijken hoe de Gouden Eeuw ontstond, moet je eigenlijk teruggaan naar de Middeleeuwen. In de Middeleeuwen had de kerk alle macht. Nederland hoorde bij de [[Spaanse Nederlanden]]. In Noord-Italië hadden mensen andere ideeën. Veel mensen luisterden naar wat de kerk zei. Men dacht de aarde plat was en de aarde het middelpunt van het heelal was. De ideeën van de mensen in Noord-Italië breidde verder uit. Hierdoor ontstond de [[Renaissance]]. Mensen gingen andere denken over dingen, zoals wetenschap en over geloof. In [[Wittenberg]] (Duitsland) ontstond de [[Reformatie]]. De mensen daar geloofden nog wel in het christendom, alleen niet meer in wat de paus in Rome zei. Tijdens de Reformatie scheidde de Rooms-Katholieke kerk en de Protestantse kerk van elkaar.
-=== De armen ===
-Onder de stadsmuren leefden de paupers. Paupers waren arme mensen die geen vast werk hadden, rond liepen in oude kleren en niet meer aten dan een oude homp brood.
-Op het platteland waren de huizen van hout en er was meestal maar 1 kamer in te vinden. Daarin leefden de mensen met de dieren. De rook die van het vuurtje, dat in de kamer brandde, afkwam was erg ongezond. Het water haalde ze uit putten, maar meestal was dat water vies. Dus dronken de mensen liever [[bier]]. Kinderen dronken dat ook.
-De loner mensen aten brood, [[gort]] (gemalen graan) en [[bonen]]. De boerengezinnen waren meestal groot, ze sliepen vaak in een [[bedstee]]. Dat is een bed in de kast.
+In de Nederlanden kwam uiteindelijk ook de reformatie. Aangezien de Nederlanden door Spanje werden bestuurd en de Spaanse koning [[Filips II van Spanje|Filips II]] zijn hele land katholiek wilde hebben, was dit een probleem. De Noordelijke Nederlanden wilde onafhankelijk worden van het zuiden. Samen sloten ze de [[unie van Utrecht]]. Hierdoor ontstond de [[Tachtigjarige Oorlog]]. Uiteindelijk kwam er het [[Twaalfjarig Bestand]]. In het eerste jaar van het Twaalfjarig Bestand ontstond de Gouden Eeuw. Eigenlijk bestaat de Gouden Eeuw uit twee delen:
-=== De rijken ===
+*De vroege Gouden Eeuw tijdens het Twaalfjarig Bestand.
-De rijke kooplui bouwden grote grachtenhuizen met mooie gevels in de grote steden. De mooie schilderijen die ze aan de muur hadden hangen, waren van bekende schilders. Rijke mensen hadden vaak een gouverneur in dienst, dat is een soort privéleraar. Ook legden ze grote meren droog, met behulp van Jan Leeghwater. Door die techniek worden nu nog steeds dingen gedaan.
+*De late Gouden Eeuw na de Tachtigjarige Oorlog.
-balabala
+Hoewel veel mensen zeggen dat de Gouden Eeuw ontstaan is tijdens het eerste jaar van het Twaalfjarig Bestand in 1609, zeggen sommige dat het in 1602 toen de [[VOC]] werd opgericht. De Gouden Eeuw heeft uiteindelijk tot 1702 geduurd.
-== Wetenschap ==
+==Standen==
+[[File:Jan_Steen_-_Adolf_en_Catharina_Croeser_aan_de_Oude_Delft_1655.jpg|right|300px|thumb|Op dit schilderij zie de je de burgemeester van Delft en zijn dochter(links) en een arme vrouw en haar zoon samen op één schilderij. Hier zie je dus de verschillen tussen arm en rijk.]]
-Jan Leeghwater was een man die met behulp van gemalen grote meren droog pompte. Hij deed dit omdat de bevolking groeide en er te weinig land was in de stad. Daarom werd er in 1608 besloten grote meren droog te leggen. De droogmakerijen leverde de kooplui veel geld op. De nieuwe polders waren goed om gewassen te verbouwen.
+In de Gouden Eeuw ging het goed met Nederland, maar toch waren er ook veel arme mensen. Er waren dan ook grote verschillen tussen arm en rijk. Er woonden ongeveer 2 miljoen mensen in [[Nederland]]. Nederland was rijk en machtig geworden. De kunst en de wetenschap bloeiden op. Rijken behoorden tot de hoogste stand. Dit waren vaak burgemeesters, politici en handelaren. De rijken hadden veel geld. In de grote steden kochten ze dan een huis dat vaak aan de [[gracht]] stond oftewel een [[grachtenpand]]. De grachtenpanden waren vaak rijk gesierd, hadden veel verdiepingen, waren diep en smal (er werd toen alleen belasting betaald op de breedte van zo'n pand). Rijken konden vaak specerijen en zout kopen. Deze kwamen helemaal uit Indië. Ook hadden ze veel luxe spullen, zoals schilderijen, zilverwerk, porselein en boeken. In een huis van een rijk iemand stond vaak een poppenhuis om te laten zien hoe het was ingericht.
-Ook werden er vruchten, bomen en bloembollen op gekweekt. Grote gebouwen staan nu op deze polders. Denk maar aan Schiphol, die op het Haarlemmermeer staat.
-Antonie van Leeuwenhoek was een bekende uitvinder uit die tijd, hij maakte een goede microscoop. Hij ontdekte bacterien en cellen  en andere zaken die met het blote oog niet te zien waren.
+Daarnaast waren er nog de hoge armen, deze stonden onder de rijken. De armen waren de mensen die weinig verdienden. De armen woonden vaak in eenvoudige huizen en hadden weinig spullen. Echter hadden de armen vaak wel een huis en hadden vaak genoeg te eten. Ze woonden vaak in simpele huizen die niet erg gunstig gelegen waren. Voorbeelden van armen waren boeren, mensen die standaard producten maakten (zoals textiel en hout) en mensen die op schepen werkten. Vaak werkte de man en zorgde de vrouw voor de kinderen.
-== De andel ==
-==='''Scheepvaart'''===
-De handel was een belangrijke bron in de Gouden Eeuw, waar de mensen hun geld mee verdienden. Ook werd er handel gedreven naar het Middellandse Zeegebied. Deze handel noemde men ‘de Straatvaart’.
+De derde groep waren de lage armen, deze hadden het vaak slechter dan de hoge armen en ze deden soms zwaar werk. Arbeiders en huisbedienden vielen hier onder. Arbeiders waren vaak mannen, zij werden ingeschakeld bij bouwproject, zoals het uitgraven van gracht. Huisbedienden waren vaak vrouwen en werkten bij de rijken thuis. Ze zorgden daar voor de huishouding (wassen, schoonmaken en dergelijke). Dan was er nog de laatste groep, de paupers. Paupers waren arme mensen die geen vast werk hadden, rond liepen in oude kleren en niet meer aten dan een oude homp brood. Op het platteland waren de huizen van hout en er was meestal maar 1 kamer in te vinden. Daarin leefden de mensen met de dieren. De rook die van het vuurtje, dat in de kamer brandde, afkwam was erg ongezond. Het water haalde ze uit putten, maar meestal was dat water vies.
-Rond 1600 gingen de Nederlanders zelf naar India om hun specerijen te halen.
-Eerst deden dit de Spanjaarden en de Portugezen. Deze reizen waren duur en heel gevaarlijk, want er waren toen nog piraten. Daarom gingen rijke kooplui samenwerken. Ze wilden net als Vasco da Gama de snelste weg naar India nemen en daar moest de V.O.C. voor zorgen.
+In de tijd van de Republiek was er veel werk. In andere landen was er veel minder werk. Mensen trokken daarom ook uit gebieden waar weinig of geen werk was naar gebieden waar wel werk was.
+==Politiek==
-In de Gouden Eeuw heerste Nederland over de wereldzeeën: Frankrijk en Engeland, die dat daarvoor deden, hadden te veel problemen in eigen land.  De kooplui in Engeland en Frankrijk waren jaloers op de Nederlandse vrachtvaarders (vrachtvaarders zijn mensen die op vrachtschepen werken). De Nederlandse kooplui verdienen namelijk veel geld. De Engelsen en de Fransen nemen maatregelen om de Nederlanders dwars te zitten en als dat niet lukt, willen ze het met geweld oplossen. Er komen twee oorlogen tussen Nederland en Engeland. In 1672 nemen de Engelsen, samen met Frankrijk, Keulen en Munster, nog een oorlog op zich tegen Nederland. Iedereen dacht dat dit het einde was voor Nederland, maar na veel inspanning wint Nederland.
+[[File:Michiel_Jansz_van_Mierevelt_-_Maurits_prins_van_Oranje-edit_1.jpg|left|thumb|150px|[[Maurits van Oranje]] was misschien door sommige niet geliefd, maar hij wist wel tijdens de Tachtigjarige Oorlog [[Breda]] te bevrijden door soldaten te verstoppen in een turfschip.]]
+Nederland werd bestuurd door een [[stadhouder]] in de Gouden Eeuw. De stadhouders waren familie van [[Willem van Oranje]] en kwamen uit het [[Huis Oranje-Nassau]] (waar de huidige koninklijke familie van Nederland ook vandaan komt). Nederland was in die tijd een republiek, maar toch mochten alleen de rijken stemmen. Nederland werd bestuurd vanuit [[Den Haag]]. [[Maurits van Oranje]] was de eerste Nederlandse stadhouder en [[Willem V van Oranje]] was de laatste. Naast een stadhouder was er ook een parlement, de [[Staten-Generaal]]. Deze bestond niet zoals nu uit een Eerste en Tweede Kamer, maar uit één kamer. In de staten had ieder gewest maar één stem. Maar toch waren er per gewest niet evenveel personen. Iedere week vergaderde de Staten-Generaal. Deze vergadering bestond uit een lange tafel, waaraan de stadhouder, de [[griffier]] en de gedelegeerden. Een vergadering werd elke week in een ander gewest gehouden. Een bekende politicus uit deze tijd is [[Johan van Oldenbarnevelt]]. Hij wilde dat er geen stadhouder(die je ook kan zien als koning) was en dat Nederland een republiek werd. Johan werd uiteindelijk vermoord in opdracht van stadhouder Maurits.
-== Nijverheid ==
+== Handel en Oorlog ==
+[[File:BattleOfTexel.jpg|right|300px|thumb|De [[Slag bij Kijkduin]] tussen Nederland en Engeland.]]
-De nijverheid gaf een goede welvaart. In Holland werd [[linnen]] en laken gemaakt. Er waren ook ververijen, zouten zeepziederijen enz. Zouten zeepziederijen kun je vergelijken met wat nu zeepfabrieken zijn.
+De handel was een belangrijke bron in de Gouden Eeuw, waar de mensen hun geld mee verdienden. Ook werd er handel gedreven naar het [[Middellandse Zeegebied]]. Deze handel noemde men ‘de Straatvaart’, naar de [[Straat van Gibraltar]]. Daarnaast werd er ook handel gevoerd met Indië, Noord-Europa en Amerika.
+Rond 1600 gingen de Nederlanders zelf naar India om hun specerijen te halen. Eerst deden dit de Spanjaarden en de Portugezen. Deze reizen waren duur en heel gevaarlijk, want er waren toen nog piraten. Daarom gingen rijke kooplui samenwerken. Ze wilden net als [[Vasco da Gama]] de snelste weg naar Indië nemen en daar moest de [[V.O.C.]] voor zorgen. Veel Nederlanders probeerden een snelle weg te vinden naar Indië. [[Willem Barentsz]] probeerde een weg via het noorden te vinden naar Indië, maar hij kwam vast te zitten op [[Nova Zembla]]. [[Jan Huygens van Linschoten]] wist uiteindelijk een kaart te stelen van de Portugezen. Nederland voer ook deze route en de Portugezen waren hier niet blij mee. Dit betekende oorlog op zee.
-== De landbouw ==
-De landbouw en de veeteelt waren heel belangrijk in de 17e eeuw. De boeren verbouwden gewassen voor de nijverheid en de handel. Bijvoorbeeld vlas voor de linnen industrie en koolzaad en raapzaad voor de spijsolie. Ook werd er tabak verbouwd. Er waren schapen voor de laken industrie en koeien voor de melk en het vlees. Het was niet genoeg, dus er werd ook graan geïmporteerd uit Scandinavië. Maar we aten ook vis. De haring werd door iedereen gegeten. Vele dorpen en steden leefden van de visserij. In stadswapens komt de vis nog vaak voor. De visserij gaf de mensen werk en het was goed om als oefenschool voor zeelui te gebruiken.
+In de Gouden Eeuw heerste Nederland over de wereldzeeën. [[Frankrijk]] en [[Engeland]], die dat daarvoor deden, hadden te veel problemen in eigen land. De kooplui in Engeland en Frankrijk waren jaloers op de Nederlandse vrachtvaarders (vrachtvaarders zijn mensen die op vrachtschepen werken). De Nederlandse kooplui verdienen namelijk veel geld. De Engelsen en de Fransen nemen maatregelen om de Nederlanders dwars te zitten en als dat niet lukt, willen ze het met geweld oplossen. Er komen twee oorlogen tussen Nederland en Engeland. In 1672 nemen de Engelsen, samen met Frankrijk, [[Keulen]] en [[Munster]], nog een oorlog op zich tegen Nederland. Iedereen dacht dat dit het einde was voor Nederland, maar na veel inspanning wint Nederland.
-==De leuke schilders ==
-Jan Steen, Rembrandt van Rijn en Johan Vermeer zijn beroemde schilders uit de Gouden Eeuw.
-Een van de beroemdste schilders uit de Gouden Eeuw is natuurlijk Rembrandt.
-Rembrandt werd op 15 juli 1606 geboren. Hij was de zoon van Cornelia en Harmen Gerritsz van Rijn. Zijn vader was molenaar die brouwerijen van mout liet voor zien. Twee molens had de familie van Rijn in [[Leiden]]. De stad Leiden was belangrijk voor de textielindustrie, en de Universiteit was heel goed. Met Rembrandt ging het steeds beter. Hij kreeg vaak opdrachten en verdiende goed. Toen werd hij verliefd op Saskia van Uylenburgh, het nichtje van Hendrick. In 1634 trouwde hij met Saskia. Saskia kwam uit een rijke familie. En Rembrandt werd ook steeds rijker. Daarom kocht hij een duur, groot huis aan de rand van Amsterdam. € 6000,- kostte het in die tijd. Dat is heel duur. Een gewone man verdiende maar €110,-  per jaar. Rembrandt betaalde het niet in een keer, maar beetje bij beetje. Het is nu een museum. Toen Saskia dood was had Rembrandt de Nachtwacht af.
+De handel gaf goede [[welvaart]]. In Holland werd [[linnen]] en laken gemaakt. Er waren ook ververijen, zouten zeepziederijen enz. Zouten zeepziederijen kun je vergelijken met wat nu zeepfabrieken zijn. De landbouw en de veeteelt waren heel belangrijk in de 17de eeuw. De boeren verbouwden gewassen voor de nijverheid en de handel. Bijvoorbeeld vlas voor de linnen industrie en koolzaad en raapzaad voor de spijsolie. Ook werd er tabak verbouwd. Er waren schapen voor de laken industrie en koeien voor de melk en het vlees. Het was niet genoeg, dus er werd ook graan geïmporteerd uit Scandinavië. Maar we aten ook vis. De haring werd door iedereen gegeten. Vele dorpen en steden leefden van de visserij. In stadswapens komt de vis nog vaak voor. De visserij gaf de mensen werk en het was goed om als oefenschool voor zeelui te gebruiken.
-In 1632 kreeg Rembrandt een bijzondere en belangrijke opdracht. Hij mocht een anatomische les van dokter Tulp schilderen. Tijdens de les sneed de dokter een dood mens open om de spieren te laten zien.
+==Kunst==
-Rembrandt heeft nooit meegemaakt dat hij beroemd was. Mensen uit zijn tijd vonden zijn werk geknoei..! Rare mensen had je toch.
+[[File:Berckheyde_-_Het_stadhuis_op_de_Dam_te_Amsterdam_(1673).jpeg|left|250px|thumb|Het [[Paleis op de Dam]], was vroeger het nieuwe Amsterdamse stadhuis.]]
+Naast Wetenschap was de 17de eeuw ook de eeuw van de kunst. In de schilderkunst waren een aantal dingen populair. Als eerste historiestukken, schilderijen die dingen uitbeelden van bijvoorbeeld veldslagen en andere gebeurtenissen. Daan waren er nog zelfportretten, landschappen, stadsgezichten, stillevens (vazen met bloemen, een banket, alles waar geen mensen of dieren in zitten) en alledaagse dingen. Veel bekende Nederlandse schilders komen uit de 17de eeuw. Bijvoorbeeld [[Jan Steen]], [[Rembrandt van Rijn]] en [[Johannes Vermeer]] zijn beroemde schilders uit de Gouden Eeuw. Rembrandt werd het beroemdste. Hoewel hij nu één van de beste schilders ter wereld is, vonden mensen in de Gouden Eeuw sommige werken van hem niet mooi (waaronder [[de Nachtwacht]]). Toch was er naast schilderkunst ook andere vormen van kunst. Het [[Delfts blauw]] is een beroemd porselein uit Nederland. Er werd vroeger ook porselein uit China gehaald, nu is het [[Delft]]s blauw heel bekend en iets uit Nederland. Als je een keer een tegeltje gaat schilderen kan je dat met blauwe verf doen maar dat is geen Delfts blauw. Het Delfts blauw wordt heel bijzonder gemaakt. Ook [[Goudse pijpen]] komen uit de Gouden Eeuw, dit zijn potten van klei. In de 17de eeuw was dit echt iets dat bij de Republiek hoorde. Goudse pijpen zijn niet van goud, maar heten zo omdat ze uit [[Gouda]] komen.
+Architectuur is ook iets uit de Gouden Eeuw. Veel bekende [[grachtenpand]]en komen uit de Gouden Eeuw. Onder andere in [[Amsterdam]], [[Delft]], [[Leiden]], [[Middelburg]], [[Gouda]] en [[Den Haag]] werden deze gebouwd. Toen waren dit hele belangrijke en grote steden. [[Jacob van Campen]] is een bekende architect uit de Gouden Eeuw. Zo bouwde hij het nieuwe stadhuis van Amsterdam, wat tegenwoordig het [[Paleis op de Dam]] is.
-=== Levenslijn van [[Rembrandt]] ===
-* 1606 Rembrandt wordt geboren
-* 1630 Rembrandt’s vader ging dood.
-* 1635 Wordt Rombertus geboren, maar hij ging na twee maanden dood.
-* 1638 Wordt Cornelia geboren en zij overlijd na een maand.
-* 1640 De moeder van Rembrandt overlijdt na de geboorte van een dochtertje, die na drie weken ook sterft.
-* 1641 Rembrandt viert feest want zijn zoon Titus blijft wel leven.
-* 1642 Weer heeft Rembrandt verdriet, zijn vrouw Saskia sterft. Hij neemt een huishoudster in dienst.
-* 1642 De Nachtwacht is af maar Saskia is al dood en hij zit alleen met Titus.
-* 1654 Rembrandt en Hendrickje krijgen een dochtertje, Cornelia.
-Rembrandt heeft een groot deel van de 80-jarige oorlog meegemaakt en stierf in 1669. Hij is 63 jaar geworden.
+==Wetenschap==
-Enkele andere beroemde schilders zijn Frans Hals, Johannes Vermeer en Jan Steen. Deze schilders waren alleen minder bekend in die tijd.
+[[File:H6_clock.jpg|right|150px|thumb|Het [[slingeruurwerk]], zoals Christiaan Huigens het heeft ontworpen.]]
-Van Rembrandt zijn er meesterwerken gevonden zoals de Nachtwacht. Hij was een van de grootste schilders uit de Nederlandse geschiedenis, samen met Vincent van Gogh.
+De Gouden Eeuw is ook de eeuw van de wetenschap. In de renaissance vroegen mensen zich al dingen af en in de Gouden Eeuw ging dat gewoon door. Er zijn een aantal bekende wetenschappers uit de Gouden Eeuw. Als eerste had je [[Jan Adriaanszoon Leeghwater]]. Hij was een man die met behulp van gemalen grote meren droog pompte. Hij deed dit omdat de bevolking groeide en er te weinig land was in de stad. Daarom werd er in 1608 besloten grote meren droog te leggen. De droogmakerijen leverde de kooplui veel geld op. De nieuwe polders waren goed om gewassen te verbouwen. Leeghwater heeft onder andere de [[Beemster]] leeggepompt. [[Antonie van Leeuwenhoek]] was een bekende uitvinder uit die tijd, hij maakte een goede [[microscoop]]. Hij ontdekte bacteriën en cellen en andere zaken die met het blote oog niet te zien waren. [[Christiaan Huygens]] ontwierp het [[slingeruurwerk]]. Dit werd weer gebruikt voor in een klok.
-== Het Delfts blauw ==
+== Personen op een rij ==
+[[File:Leeghwater.JPG|left|300px|thumb|De grote droom van Leeghwater was om het [[Haarlemmermeer]] droog te leggen, maar dit werd pas in 1852 gedaan.]]
-Het Delfts blauw is een beroemd porselein uit Nederland. Er werd vroeger ook porselein uit China gehaald. Nu is het delftsblauw heel bekend en iets uit Nederland. Als je een keer een tegeltje gaat schilderen kan je dat met blauwe verf doen maar dat is geen Delfts blauw. Het Delfts blauw wordt heel bijzonder gemaakt.
+*[[Maurits van Oranje]], de eerste stadhouder der Nederlanden en de zoon van Willem van Oranje.
-banaan
+*[[Johan van Oldenbarnevelt]], een Nederlands politicus die tegen Maurits was. Hij werd uiteindelijk vermoord.
+*[[Hugo de Groot]], politicus en filosoof die ook tegen Maurits was. Hij werd opgesloten in [[Slot Loevestein]] en ontsnapte via een boekenkist.
+*[[Rembrandt van Rijn]], een Nederlandse schilder en één van 's werelds beste schilders. Hij schilderde onder andere [[de Nachtwacht]].
+*[[Jan Steen]], een Nederlandse schilder.
+*[[Johannes Vermeer]], een andere Nederlandse schilder.
+*[[Michiel de Ruyter]], een Nederlandse zeeheld. Hij vocht op zee tegen Engeland in een oorlog.
+*[[Christiaan Huygens]], uitvinder van het slingeruurwerk.
+*[[Antonie van Leeuwenhoek]], uitvinder van de microscoop.
+*[[Jan Adriaanszoon Leeghwater]], waterbouwkundige die onder andere de Beemster wilde droog pompen.
+*[[Willem Barentsz]], zeevaarder die een weg naar Indië wilde vinden via het noorden, maar kwam vast te zitten in het ijs.
+*[[Jacob van Campen]], een bekend architect.
+*[[Jan Huygens van Linschoten]], spion die kaarten stal van de Portugezen.
-== Goudse pijpen ==
-Goudse pijpen zijn gekleide pijpen/potten. In de 17e eeuw was dit echt iets dat bij de Republiek hoorde. Goudse pijpen zijn niet van goud, maar heten zo omdat ze uit Gouda komen!
-== De pest ==
+==Zie ook==
-In de Gouden eeuw was er een epidemie. Een epidemie is een besmettelijke ziekte die snel uitbereidt. Deze epidemie heette de pest, oftewel de Zwarte dood. De dokters stonden machteloos tegenover deze ziekte. Er was geen medicijn tegen te vinden, de besmette mensen werden in pesthuizen gestopt. Het was zeker: dit was een ‘pestplaag’.
+*[[Portaal:Gouden Eeuw]]
-wiet
+*[[Renaissance]]
+*[[Tachtigjarige Oorlog]]
+*[[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]]
+*[[Geschiedenis van Nederland]]
 ==Externe links==
@@ Regel 84: / Regel 85: @@
 ==Spelletjes==
 * [http://www.schooltv.nl/vroegerenzo/2199244/spelletjes/item/2206599/de-gouden-eeuw/ Bordspel De Gouden Eeuw]
-{{Beg}}
-[[Categorie:Van 1500 tot de 20ste eeuw]]
+[[Categorie:Gouden Eeuw| ]]
-[[Categorie:Geschiedenis]]
+[[Categorie:Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]]