Frankenstein (roman)

Frankenstein or the Modern Prometheus
Informatie
Alternatieve titel
Schrijver	Mary Shelley
Taal (origineel)	Engels
Land	Verenigd Koninkrijk
Genre	Gothic novel, horror, sciencefiction
Datum	1 januari 1818
ISBN
Uitgeverij
Bijzonderheden
Online-tekst
Portaal Literatuur

Frankenstein is een beroemde roman van de Britse schrijfster Mary Shelley. Het boek is een voorbeeld van de zogeheten gothic novel en wordt tevens gezien als een van de eerste sciencefictionromans. De roman werd eerst in 1818, en later in 1831 opnieuw in gewijzigde versie uitgegeven. Frankenstein was het debuut voor Mary Shelley en maakte haar een van de eerste succesvolle vrouwelijke schrijfsters.

De roman is vernoemd naar het hoofdpersonage Victor Frankenstein. Het boek is een zogeheten raamvertelling. Men leest de brieven van kapitein Walton, die rond de Noordpool vaart, aan zijn zus. Hier komt hij Victor Frankenstein tegen, die vervolgens een verhaal vertelt, dat niet te geloven is. Frankenstein wil namelijk levenloos materiaal tot leven wekken en besluit om een mens te maken. Wanneer hij ontdekt dat hij een monster tot leven heeft gewekt, vlucht Frankenstein. Het monster neemt vervolgens wraak op Frankenstein. Dit verhaal wordt door kapitein Walton opgeschreven.

Het boek vormde later de inspiratie voor veel andere horrorromans en -films. Het boek is ook verschillende keren verfilmd. Het grote publiek kent Frankenstein van de filmversie uit 1931, maar hiervoor is het verhaal erg veranderd.

Samenvatting

Let op! Hieronder staat de samenvatting van een verhaal. Soms is het niet leuk als je al weet hoe het verhaal afloopt!

Deel I

Het begin van het verhaal bestaan uit een aantal brieven van kapitein Walton aan zijn zus. Kapitein Walton is met zijn schip ten noorden van de poolcirkel gaan varen. Vanwege het ijs is hij vast komen te zitten. Samen met de bemanning ziet hij een figuur in een hondenslee over het ijs trekken. Men vind dit vreemd, aangezien ze ver van de bewoonde wereld zijn. De volgende dag zien ze de figuur met de hondenslee weer drijvend op een ijsschots naast het schip. Ze besluiten de verstekeling binnen te laten. De man is uitgehongerd en ziek en na een paar dagen is hij pas aanspreekbaar. Zijn naam is Victor Frankenstein en hij vertelt zijn levensverhaal.

Victor Frankenstein en zijn familie woonden in Genève, Zwitserland. Tijdens zijn jeugd raakt hij geïnteresseerd in de wetenschap en leest voornamelijk oudere wetenschappelijke boeken. In deze boeken wordt wetenschap op een andere manier bedreven. Zo komen er veel onwaarheden en fantasieën in voor. Zijn vader besluit men uiteindelijk de moderne wetenschap bij te brengen en Victor gaat in Zuid-Duitsland studeren. Hier leert hij de moderne wetenschap en ontwikkelt een obsessie. Tijdens een van zijn experimenten ontdekt hij een manier om levenloos materiaal levend te maken. Victor besluit om een vriend voor hem te maken en streeft hierbij naar schoonheid. Hij gebruikt materiaal van verschillende lijken. Het wezen komt inderdaad tot leven, maar blijkt gruwelijk verminkt te zijn. Victor ontvlucht zijn laboratorium en verdwijnt.

Door zijn harde werk wordt Victor ziek en blijft langdurig in bed liggen. Op een dag komt een brief aan, dat zijn jongere broertje vermoord is. Hij vertrekt naar Zwitserland. Tijdens zijn reis ziet hij iets dat op het monster dat hij creëerde lijkt. Hierdoor denkt hij dat het monster zijn broertje vermoord heeft. Uiteindelijk wordt de dienstmeid Justine voor de moord aangeklaagd en opgehangen. Buiten Frankenstein en zijn zus denkt iedereen dat zij het ook was.

Deel II

Victor is van slag en besluit naar de bergen te gaan om tot rust te komen. Hier ontmoet hij het monster bij een gletsjer, dat over bovennatuurlijke kracht en snelheid beschikt. Het monster blijkt te kunnen spreken en beschrijft gevoelens van haat, verwarring en afwijzing. Het monster vertelt hierop zijn verhaal.

Nadat het monster gevlucht is uit het laboratorium komt hij een familie tegen in een huisje in het bos. Door hen te bestuderen leert hij lezen en schrijven. Daarnaast leert hij ook veel over de mensheid en zaken als geschiedenis en politiek. Het monster heeft goede bedoelingen en ziet de familie als zijn eigen. Hij verzorgt zelfs hout voor hen. De familie weet niet dat het monster bestaat. Op een dag besluit het monster aan te bellen, aangezien hij ervan overtuigd is dat ze hem zouden accepteren. Het monster wordt geweigerd en de familie vertrekt. Hierdoor besluit het monster het huisje plat te branden. Later redt hij ook een meisje dat bijna in de rivier valt, maar haar vader bedankt hem door zijn geweer op hem te richten.

Het monster besluit een eenzaam leven in het bos te leiden, maar wil gezelschap. Op een dag wandelt een jongetje, het broertje van Victor, de grot binnen tijdens een spelletje verstoppertje. Het monster wil het jongetje opvoeden, aangezien hij niet bang voor hem zou zijn. Het jongetje blijkt toch bevreesd voor hem te zijn. In een poging hem te laten stoppen met schreeuwen, vermoordt het monster het jongetje. Door middel van het jongetje weet het monster Frankenstein te vinden. Het monster wil dat Frankenstein een vrouw voor hem maakt en belooft daarna naar Zuid-Amerika te vertrekken en niemand meer iets aan te doen. Als Victor weigert, zou hij de familie van Victor vermoorden en zijn leven tot een hel maken. Victor vindt dat het monster gelijk heeft en belooft voor hem een vrouw te maken.

Deel III

Victor twijfelt echter aan zijn belofte en is bang dat de vrouw net zou als het monster wordt. Frankenstein besluit op vakantie te gaan met zijn beste vriend. Tijdens de vakantie begint hij aan de vrouw, maar vernietigt zijn werk. Het monster verschijnt en hij vertelt het dat hij weigert. Het monster vermoordt vervolgens zijn beste vriend en laat Victor hiervoor oppakken. Zijn vader weet Victor vrij te krijgen en ze vertrekken weer terug naar Genève.

Victor is verloofd en besluit te gaan trouwen. Het monster komt echter op de huwelijksnacht aan en vermoordt zijn vrouw en de rest van zijn familie. Hierop besluit Victor op het monster te jagen, waarbij hij de hele wereld over trekt en uiteindelijk op de Noordpool uitkomt, waarmee Victors verhaal tot een einde is gekomen.

De kapitein schrijft dit hele verhaal op. Victor sterft nadat hij dit verhaal heeft verteld. Niet veel later komt het monster aan boord. Het monster zegt dat hij spijt heeft over wat hij Victor en zijn familie heeft aangedaan. Het monster gaat hierdoor weg en zegt zelfmoord te plegen.

Achtergrondinformatie

Het jaar zonder zomer

Het idee voor Frankenstein ontstond in 1816 tijdens het zogeheten jaar zonder zomer. Door een enorm grote vulkaanuitbarsting in Indonesië was er zo veel as in de lucht, dat het zomers niet warm werd. Het resultaat hiervan was vroegere sneeuwval, falende oogsten en donkere luchten. Mary Shelley bezocht daarom met haar latere man, de dichter Percy Byssche Shelley het meer van Genève. Hier bezochten ze het vakantiehuis van de adellijke dichter Lord Byron, waarbij ook de arts William Polidori aanwezig was.

Lord Byron was toentertijd een van de belangrijkste Britse schrijvers, net als Percy Shelley. De schrijvers besloten de tijd door te brengen met het vertellen van spookverhalen. Mary Shelley heeft veel inspiratie uit de spookverhalen van Lord Byron gehaald. Dit waren spookverhalen gebaseerd op volkslegenden van de Balkan, zoals over de vampier. Polidori zou later het korte verhaal The Vampyre schrijven, waar het moderne beeld van de vampier op gebaseerd is. Shelley kwam zo ook op het idee van Frankenstein. Een vampier is namelijk een wezen dat niet levend en niet dood is, wat heel veel indruk maakte. Dit bovennatuurlijke is ook bij Frankenstein terug te vinden.

Wetenschappelijke experimenten

Mary Shelley haalde haar inspiratie niet alleen uit de verhalen van Lord Byron, maar ook uit wetenschappelijke experimenten. In die tijd was de wetenschappelijke revolutie bezig, die de manier van wetenschap bedrijven drastisch veranderde.

In 1780 voerde de Italiaanse wetenschapper Luigi Calvani experimenten uit met een kikkerpoot en elektriciteit. Door middel van elektriciteit ontdekte hij dat hij de poot van de kikker kon laten bewegen. Dit komt omdat de spieren met impulsen vanuit de hersenen door middel van de zenuwen worden aangestuurd. Met een kleine hoeveelheid elektriciteit werkt dit ook. Dit verschijnsel werd oorspronkelijk galvanisme genoemd, maar kennen we tegenwoordig onder de naam elektrofysologie.

Calvani voerde later dezelfde experimenten uit met andere dieren, waaronder koeien, en zelfs met een menselijk lijk. Dit menselijk lijk kon hij laten opstaan. Aangezien dit laatste experiment voor een publiek was, werd gedacht dat wetenschap dode mensen weer tot leven kon brengen. In feite waren de mensen tijdens en na dit soort experimenten nog altijd dood. Toch leverde dit veel angst op en inspireerde dit experiment Mary Shelley.

Verwijzingen naar andere werken

In Frankenstein zijn er verschillende verwijzingen naar andere bekende werken:

• A Vindication of de Rights of Women van Mary Wollstonecraft: Wollstonecraft was de moeder van Mary Shelley. Wollstonecraft schreef in 1792 Een rechtvaardiging van de vrouwenrechten, waarin ze claimt dat vrouwen dezelfde rechten hebben als mannen. In het boek is er veel invloed vanuit dit werk, vooral op hoe het gezin van Victor is en hoe er met vrouwen wordt omgegaan. Ook hebben de mannen in het boek een obsessie met iets van hun leven te maken en hun reputatie.
• Emile van Jean-Jacques Rousseau: Rousseau stelt dat een kind onschuldig is. Als je slecht wordt opgevoed, zal je ook een slecht persoon worden. Dit is wat er met het monster gebeurt. Het monster is in het begin helemaal niet slecht, maar doordat het verstoten wordt door de maatschappij wordt het dit wel.
• The Rime of the Ancient Mariner van Samuel Taylor Coleridge: Het gedicht wordt in het boek geciteerd door Shelley. Het gaat over de verbanning door een liefdeloze wereld.
• Het monster van Frankenstein leest drie boeken:
  • Die Leiden des jungen Werthers van Johann Wolfgang von Goethe: Dit was toentertijd een erg populair boek en werd een inspiratie voor de Romantiek. Het boek gaat over een romantische jongeman, die door de maatschappij onbegrepen wordt. Wanneer de liefde van zijn leven hem afwijst, pleegt hij zelfmoord. Het monster wordt zelf door de familie afgewezen en pleegt uiteindelijk ook zelfmoord.
  • Paradise Lost van John Milton: Dit gedicht gaat over de opstand van Lucifer tegen God en eindigt met de slang die Eva verleidt de verboden vrucht te eten. Het monster vergelijkt zich met Adam hierdoor.
  • Parallelle Levens van Plutarchus: Dit boek gaat over politiek en de herkomst ervan. Het helpt het monster om de mensheid te begrijpen.

Frankenstein in de populaire cultuur

Boris Karloff vertolkte het monster voor de filmversie van 1931. Deze film bepaalde ook het bekende uiterlijk van het monster.

De meeste mensen kennen Frankenstein door de populaire cultuur. Het monster van Frankenstein is een van de bekendste horrorfiguren en filmmonsters. Vaak noemen mensen het monster zelf Frankenstein, terwijl de naam verwijst naar zijn schepper, Victor Frankenstein. Dit is eigenlijk fout, maar wordt wel veel gezegd. Een mislukt experiment wordt ook soms met Frankenstein aangeduid.

De eerste filmversies van het verhaal komen uit 1910 en 1915, die beide geluidloos en in zwart-wit waren. Het verhaal van Frankenstein dat de meeste mensen kennen komt uit de filmversie van 1931. Toen is het verhaal erg veranderd. Zo komt het personage Igor in de film voor, het hulpje van Victor Frankenstein, terwijl in de roman Frankenstein zijn experimenten alleen uitvoert. Ook is het einde compleet anders. Toch heeft de filmversie veel invloed gehad op latere films, televisieseries en verwijzingen.

Het monster van Frankenstein speelt niet alleen in de horror een rol, maar ook in comedyseries. Voorbeelden zijn The Adams Family, The Rocky Horror Picture Show, Frankenweenie en Hotel Transylvania. Bekende filmversies zijn Andy Warhol's Frankenstein (1973) en Young Frankenstein (1974). De film Mary Shelley's Frankenstein uit 1994 houdt zich aan het originele verhaal. In deze film speelt Robert De Niro het monster.