Kabinetsformatie van het kabinet-Rutte IV
 |
Het eerstvolgende Nederlandse kabinet zal gevormd worden aan de hand van de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van 2021.
Fasen
Verkenning
| Portret | Verkenner | Termijn | |
|---|---|---|---|
.JPG) |
A. (Annemarie) Jorritsma (VVD) |
19 maart 2021 - 25 maart 2021 | |
 |
jkvr. K.H. (Kajsa) Ollongren (D66) | ||
 |
drs. T. (Tamara) van Ark (VVD) |
25 maart 2021 - 2 april 2021 | |
 |
drs. W. (Wouter) Koolmees (D66) | ||
Na het binnenkomen van de eerste resultaten gaven zowel Mark Rutte van de VVD als Sigrid Kaag van D66 aan dat het hen logisch leek om samen in een kabinet te gaan zitten. Aangezien VVD en D66 samen geen meerderheid hebben, ligt het voor de hand dat er andere partijen gezocht moeten worden die mee willen doen. Daarom werden senator Annemarie Jorritsma (VVD) en minister Kajsa Ollongren (D66) aangesteld als verkenners door Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib. Toen later bleek dat in aantekeningen van de verkenners stond dat voor CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt elders een functie gezocht werd, traden ze af. Het is namelijk niet de bedoeling dat de verkenners praten over het lot van Kamerleden. Zelf zeiden Jorritsma en Ollongren dat de aantekeningen gingen over berichten in de media en niet over de verkenningsgesprekken. Twee uur later werden minister Tamara van Ark (VVD) en minister Wouter Koolmees (D66) aangesteld als de nieuwe verkenners.
Toen uiteindelijk bleek dat het Mark Rutte was die in zijn gesprek met de verkenners over Omtzigt had gesproken, werd door de Tweede Kamer een motie van afkeuring aangenomen. Deze motie werd ingediend door D66 en het CDA. Een andere motie, een motie van wantrouwen, werd verworpen door de Tweede Kamer, omdat het CDA, D66 en de ChristenUnie deze motie te ver vonden gaan. Het verschil tussen deze moties is dat een motie van wantrouwen tot een persoon zelf wordt gericht, terwijl een motie van afkeuring gaat over de manier waarop een persoon gehandeld heeft. Daarom is het gebruikelijk dat mensen na het krijgen van een motie van wantrouwen aftreden, maar niet na het krijgen van een motie van afkeuring. Kortom: een motie van afkeuring krijgen is wel erg, maar niet zo erg als het krijgen van een motie van wantrouwen. Uiteindelijk besloot de Tweede Kamer om ook de nieuwe verkenners te ontslaan en op zoek te gaan naar één verkenner (dus niet twee) die onafhankelijk is van de politiek op dit moment.
Informatie
| Portret | Informateur | Termijn | |
|---|---|---|---|
 |
mr. H.D. (Herman) Tjeenk Willink (PvdA) |
6 april 2021 - 30 april 2021 | |
 |
drs. M.I. (Mariëtte) Hamer (PvdA) |
sinds 12 mei 2021 | |
Herman Tjeenk Willink
Op 6 april 2021 diende D66 een motie in om Herman Tjeenk Willink (PvdA) aan te stellen als informateur. Sigrid Kaag, fractievoorzitter van D66, gaf aan dat Tjeenk Willink drie weken de tijd zou krijgen. Diezelfde dag werd Tjeenk Willink door een meerderheid van de Tweede Kamer aangesteld als informateur. Alleen de PVV, FvD en de BoerBurgerBeweging stemden tegen. JA21 en BIJ1 gaven aan liever een andere informateur gehad te hebben, maar stemden uiteindelijk wel in met de benoeming, omdat er haast geboden was bij het wederom op touw zetten van een verkenning en informatie. Daarnaast werd er ook een motie aangenomen waarin stond dat de gespreksverslagen van gesprekken van lijsttrekkers met de informateur tegelijkertijd met het informatierapport openbaar gemaakt moesten worden. Esther Ouwehand (PvdD) verklaarde dat zij vond dat er nieuwe verkiezingen uitgeschreven moesten worden als na drie weken de informatie zou mislukken. Hiermee steunde ze een eerdere oproep van Geert Wilders (PVV) om zo snel mogelijk nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Later sloot ook Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging hier zich bij aan. Andere partijen willen uitdrukkelijk geen nieuwe verkiezingen en rekenen erop dat een nieuwe informatie zal slagen.
Als informateur zal Tjeenk Willink zowel de verkenning als de informatie op zich nemen. Tjeenk Willink was eerder al informateur bij de informaties van het kabinet-Kok I, Rutte I en Rutte III. Ook slaagde hij erin om het kabinet-Kok II bij elkaar te houden na de Nacht van Wiegel.
Minsterraaddebat
Op 21 april 2021 kwam naar buiten dat de rol van Pieter Omtzigt aan bod was gekomen in de ministerraad. Iemand had de notulen van de ministerraad stiekem naar buiten gebracht. Normaal gesproken zijn deze notulen strikt geheim en het is strafbaar om zonder toestemming van alle ministers delen van die notulen naar buiten te brengen. Degene die delen van deze notulen aan journalisten heeft verteld, hangt een straf boven het hoofd.
Door dit nieuws kwamen ook Sigrid Kaag van D66 (minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) en Wopke Hoekstra van het CDA (minister van Financiën in het nauw. Voor Wopke Hoekstra werd het extra lastig, omdat uit de notulen naar voren kwam dat hij gezegd had dat hij zijn partijgenoot Omtzigt probeerde te 'sensibiliseren'. Een aantal CDA-afdelingen uit Limburg gaf hierna aan dat ze vonden dat Hoekstra niet meer met Rutte moest samenwerken. De oppositie wilde toen dat er een debat kwam.
Sigrid Kaag zelf kwam wel op voor kritische Kamerleden en gaf aan dat ze het normaal vond dat Kamerleden in een democratie kritisch zijn, maar haar partijgenoot Wouter Koolmees (minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid) kwam wel in opspraak toen bleek dat hij klaagde oved kritische Kamerleden.
Op 29 en 30 april werd het debat over de ministerraadnotulen gevoerd. Verschillende ministers gaven aan dat ze achteraf gezien vonden dat er niet zo gesproken had mogen worden over Kamerleden. Meerdere fractievoorzitters uit de oppositie vonden dat Kaag Koolmees daarop had moeten aanspreken. Er werd een aantal belangrijke moties ingediend: een motie van wantrouwen en een motie van afkeuring door Farid Azarkan van DENK tegen het kabinet-Rutte III, en een motie over plannen voor beter bestuur. De moties van wantrouwen en afkeuring werden verworpen: bij de motie van wantrouwen stemden de VVD, D66, het CDA de ChristenUnie, de PvdA, GroenLinks, Volt, JA21 en de SGP tegen. Bij de motie van afkeuring stemden de PvdA, GroenLinks, Volt en JA21 wel vóór, maar dat was niet genoeg voor een meerderheid.
Een motie van Jesse Klaver (GroenLinks) en Lilianne Ploumen (PvdA) voor beter bestuur en een betere positie van burgers werd wel aangenomen. In de motie wordt het kabinet opgeroepen om meer geld uit te geven aan de sociale advocatuur (advocaten die met geld van de overheid betaald worden omdat arme mensen dat geld zelf niet hebben), om te stoppen met het gebruiken van discriminerende algoritmes en ervoor te zorgen dat de Tweede Kamer alle informatie krijgt van het kabinet waar zij recht op heeft.
Eindverslag
Op 30 april overhandigde informateur Herman Tjeenk Willink (PvdA) zijn eindverslag aan Kamervoorzitter Vera Bergkamp (D66). In het eindverslag is te lezen dat hoewel de sfeer nog steeds ongemakkelijk is, het mogelijk is om een kabinet te vormen. In het verslag wordt onder andere genoemd hoe de politieke partijen tegenover samenwerking met Mark Rutte en de VVD staan:
| Houding | Partijen |
|---|---|
| Kunnen samenwerken met Rutte | D66, CDA, PvdA, GroenLinks, FvD, ChristenUnie, Volt, JA21, SGP & 50PLUS |
| Vinden samenwerken ongeloofwaardig | PvdD, DENK & BBB |
| Kunnen niet samenwerken met Rutte | PVV, SP & BIJ1 |
Verder schrijft Tjeenk Willink in zijn eindverslag dat de formatie niet moet gaan over wie met wie wil samenwerken. Volgens de informateur is het belangrijk dat de formerende partijen gaan kijken naar oplossingen voor dringende problemen. Vooral een herstelplan voor de economie na de coronacrisis is belangrijk, maar ook zaken zoals de rechtsstaat, klimaat en migratie.
Nu Tjeenk Willink klaar is, zal er een nieuwe informateur komen die gaat bekijken hoe de verschillende partijen deze grote problemen willen gaan oplossen. Daarover moet volgens hem ook in de Tweede Kamer over gedebatteerd worden. Daarnaast moet de nieuwe informateur volgens Tjeenk Willink ver staan van de politiek en veel verstand hebben van de sociale kant van de economie. Ook stipt hij aan dat het belangrijk is dat er al vroeg gezocht wordt naar geschikte ministers en staatssecretarissen om de problemen op te lossen. Ze moeten bovenal veel kennis hebben van de onderwerpen waar hun ministerie over gaat. Ook moeten ze weten hoe de ambtenarij en Tweede Kamer werken.
Mariëtte Hamer
Op 12 mei 2021 werd Mariëtte Hamer, de voorzitster van de Sociaal-Economische Raad (SER), door de Tweede Kamer benoemd tot informateur. Zij moet nu verder gaan kijken welke verschillende partijen met elkaar willen samenwerken in een kabinet. In de dagen na het aantreden van Hamer maakten verschillende partijleiders bekend welke coalitie zij het liefst wilden.
| Partij | Wil het liefst in een kabinet met... | Zetels | ||
|---|---|---|---|---|
| EK | TK | |||
| VVD | D66, CDA & JA21 | 35 | 76 | |
| D66 | VVD, CDA, PvdA & GroenLinks | 42 | 90 | |
| JA21 | VVD, D66 & CDA | 35 | 76 | |
Zowel de VVD als JA21 zijn bereid om met D66 in een kabinet te zitten, maar partijleider Sigrid Kaag gaf aan een 'zo progressief mogelijk kabinet' te willen vormen (en dus niet met JA21 te willen). Hoewel het CDA geen voorkeurscoalitie heeft uitgesproken, gaf partijleider Wopke Hoekstra aan dat het CDA kon samenwerken met de VVD, D66, de PvdA, de SP, GroenLinks, de ChristenUnie, de SGP en JA21.
Formatie
De daadwerkelijke formatie of vorming van een kabinet zal pas beginnen als duidelijk is welke partijen het kabinet gaan vormen. Normaal gesproken is de formateur de minister-president van dat te vormen kabinet.
Zie ook
