Beeldhouwkunst

Het hoogste beeld ter wereld: Statue of Unity in 2018

Beeldhouwkunst is een kunstvorm die echte beelden voortbrengt, bijvoorbeeld door deze uit te houwen uit steen. Beeldhouwen of het maken van een Sculptuur is de tak van de beeldende kunst die in drie dimensies (3D) wordt gemaakt. Het beeldhouwwerk wordt in de dimensies hoogte, breedte en diepte gemaakt. Beeldhouwers gebruikten oorspronkelijk snijwerk of hakwerk (het verwijderen van materiaal) in steen, hout en andere materialen. Het boetseren (het toevoegen van materiaal, als klei), zou je ook 'beeldbouwen' kunnen noemen, maar dat is geen gebruikelijke term. Sinds het modernisme (vanaf ca. 1900) is er een bijna volledige vrijheid van materialen en werkwijzen.

Beeldhouwvormen

Er zijn vier belanrijke vormen van beeldhouwen:

• wegnemen. Een grote verscheidenheid aan materialen kan worden bewerkt door verwijdering, zoals snijwerk of hakwerk in hout, steen, foam, piepschuim en andere kunststoffen, ijs en zelfs vochtig en aangestampt zand
• assembleren (samenvoegen) door lassen, solderen, klinken met klinknagels, bouten en moeren, spijkeren en lijmen waardoor glas en andere materialen ook verwerkt kunnen worden in een kunstwerk. Zelfs bloemen. Zo zijn praalwagens bij een bloemencorso of carnavalswagens ook geassembleerd.
• modelleren of plastiek (zoals met klei of polyester en andere kunststoffen). Tegenwoordig kan met gesmolten plastic, beton en zelfs een soort eetbaar beslag of chocolade met een 3D-printer een beeld of een voorwerp worden geprint.
• afgieten in bijvoorbeeld brons, gips of beton. Ook klei kun je gietbaar maken. Deze gietklei wordt veel gebruikt bij het maken van keramiek. De hiervan gemaakte potten, kopjes en borden kunnen op hun beurt weer geassembleerd worden. Ook met chocolade kun je vormen gieten. Denk aan grote paaseieren, een paashaas of een Sinterklaaspoppetje.

• 

  Zandsculptuur op strand bij Noordwijk

• 

  Praalwagen bij bloemencorso (assemblage)

• 

  Gegoten gips ornament

• 

  3D print

Een beeldhouwwerk in steen overleeft veel beter dan kunstwerken in bederfelijke (rottende) materialen zoals hout. De meerderheid van de bewaard gebleven werken (behalve aardewerk) uit oude culturen is bijvoorbeeld gemaakt van steensoorten zoals marmer. De beeldhouwkunst in hout kan na eeuwen bijna volledig zijn verdwenen. Het meeste oude beeldhouwwerk was meestal helder geschilderd en dit is in de tijd verloren gegaan. Een dergelijke beschildering heet Polychromie. Er zijn zachtere steensoorten die ook gevoelig zijn voor bijvoorbeeld regen en wind, en tegenwoordig ook voor luchtvervuiling. Dat zie je bijvoorbeeld aan beeldhouwwerken op kerken. De scherpe vormen die er ooit waren zijn dan helemaal verdwenen. Bij restauraties moeten (onderdelen ervan) opnieuw gebeeldhouwd worden. Dan spreekt men van een replica.

Beeldhouwkunst staat in veel culturen centraal in religieuze devotie (aanbidding e.d.). Tot voor enkele eeuwen waren grote sculpturen meestal een uiting van religie of politiek en veel te duur voor de gewone man. Die culturen waarvan de sculpturen in grote hoeveelheden bewaard zijn gebleven, omvatten de culturen van het oude Middellandse Zeegebied, India en China, evenals vele in Midden-Amerika en Zuid-Amerika en Afrika.

De westerse traditie van beeldhouwkunst begon in het oude Griekenland en bij de Romeinen. Het wordt algemeen gezien als het maken van grote meesterwerken in de klassieke periode. Tijdens de Middeleeuwen lieten de gotische beeldhouwwerken de pijnen en passies van het christelijk geloof zien. De heropleving van klassieke modellen in de Renaissance leverde beroemde beeldhouwwerken op, zoals het standbeeld van David van Michelangelo. Modernistische beeldhouwkunst stapte af van traditionele maakprocessen en de nadruk op de afbeelding van het menselijk lichaam, en begon met het maken van de geconstrueerde (geassembleerde) beeldhouwkunst en het tonen van gevonden voorwerpen als voltooide kunstwerken.

Het grootste beeldhouwwerk staat op een record van 182 m hoogte en is het Indian Statue of Unity.

Beeld of reliëf

Reliëf van Tellus, Ara Pacis in Rome

Een beeld is een losstaand beeldhouwwerk waar je als het ware omheen kunt lopen. Meestal staan deze op een sokkel. Dit is een blok hout, steen of beton. Een reliëf is een beeldhouwwerk in een plat vlak. Op de oude Griekse gebouwen vind je ze al als een soort stripverhaal op de zogeheten fries. Oude grafstenen zijn ook vaak voorzien van een reliëf. Reliefs worden ook wel gemaakt met behulp van een mal. Denk aan een zandbakvormpje waarmee je met vochtig zand een figuur kunt 'afdrukken'. Op plafonds in oude huizen vind je ook gipsen ornamenten die op deze manier gemaakt zijn. Ook op munten vind je een reliëf met aan de ene kant de muntwaarde (munt) en aan de andere kant de beeltenis (kop) van bijvoorbeeld een koning of president.

Nieuwe beeldhouwkunst

Moderne en hedendaagse kunst hebben een aantal nieuwe vormen van beeldhouwkunst toegevoegd, zoals de geluidssculptuur, lichtsculptuur, omgevingskunst, omgevingssculptuur, straatkunstsculptuur, kinetische beeldhouwkunst (met beweging) en landkunst. Beeldhouwkunst is een belangrijke vorm van openbare kunst. Een verzameling beelden in een tuinomgeving kan een beeldentuin worden genoemd.

• 

  Geluidmakend sculptuur

• 

  Lichtsculptuur met neonlicht

• 

  Groene kathedraal als landschapskunst

• 

  Exposure bij Lelystad

Architectuur of bewoonbare kunst

Al vanouds bepalen gebouwen en bruggen en dergelijke het beeld in een omgeving. Sommige gebouwen zijn een kunstvoorwerp op zich. Volgens de beeldhouwer Constantin Brâncuși is "Architectuur een bewoonde sculptuur". Dit laat meteen ook zien dat sommige kunstvormen als het ware in elkaar overvloeien.

• 

  kunstmuseum in Denver

• 

  Eye Filmmuseum Amsterdam

• 

  Evoluon Eindhoven

• 

  Gugenheim kunstmuseum Bilbao

Ook stadions kunnen zo bedacht en gevormd zijn alsof het een giga beeldhouwwerk is.

Religieuse en politieke beelden

In vele culturen hebben beeldhouwwerken de functie om daarbij een goddelijkheid te kunnen eren. Op andere momenten, zoals tijdens de beeldenstorm, zijn die beelden juist vernietigd. Wat heilige beelden voor de een zijn, kunnen afgodsbeelden voor de ander zijn.

• 

  Moais beelden op Paaseiland

• 

  Hindoegod Shiva

• 

  Afrikasnse Songye Power Figuur en Hopi Ahola Katsina pop

• 

  Pieta ofwel Maria met Jezus van Michelangelo

Ook hadden mensen kleine beeldjes van goddelijke personen bij zich als een soort talisman of als bescherming. Deze waren bijvoorbeeld gemaakt van ivoor. Nu mag dat niet meer, omdat bijvoorbeeld slagtanden van olifanten beschermd worden. In de siersmeedkunst en bij sieraden kom je iets dergelijks nog tegen. Denk aan oorbellen, bedelarmbandjes en hangers die minibeeldjes zijn. Ook worden er al eeuwenlang politieke leiders op een voetstuk geplaatst. Echter zien we regelmatig dat ze van hun sokkel worden getrokken als mensen het niet meer eens zijn met hun manier van doen en denken. Helden uit het Hollandse verleden die stonden te pronken als standbeeld op een plein wil men nu weghalen omdat ze bijvoorbeeld verbonden waren aan de slavernij.

• 

  Statue Stalin

• 

  Michiel Adriaanszoon de Ruyter

• 

  Standbeeld van Stalin onthoofd

• 

  Standbeeld van Saddam Hoessein wordt omver getrokken

Beeldhouwkunst ondergewaardeerd?

Hoewel er eeuwenlang boeroemde beeldhouwers zijn geweest, lijkt het beeldhouwwerk nog altijd minder belangrijk dan een schilderij. Een beeldhouwer was vroeger vooral een ambachtsman en in de Middeleeuwen waren zowel de beeldhouwers als de kunstschilders verenigd in een gilde. Zelfs in de Renaissance werd de lichamelijke en ambachtelijke aard van het werk door Leonardo da Vinci en anderen gezien als een vermindering van de status (belangrijkheid) van beeldhouwkunst in de kunsten. Een schilder verdiende vaak veel meer. Ook nu nog lijkt de schilderkunst 'verhevener' te zijn dan de beeldhouwkunst.