Adriaan van Dis

Adriaan van Dis
Adriaan van Dis in 2016
Citaat	"Met een beetje geluk laat een goed boek je anders naar de wereld kijken."
Algemene informatie
Naam voluit	Adriaan van Dis
Pseudoniem	Nathan Sid (voor zijn gedicht Drie disticha)
Bijnaam
Geboren	16 december 1946
Geboorteplaats	Bergen in Noord-Holland
Overleden
Nationaliteit	Nederland
Beroep	Schrijver, journalist en presentator
Werk
Jaren actief	1983-
Genre(s)	Novelle, roman en reisverslag
Stroming	Indisch-Nederlandse letterkunde
Invloeden	Breyten Breytenbach, Vincent Crapanzano & Vikram Seth
Bekende werken	Nathan Sid (1983) Indische duinen (1994) Ik kom terug (2014)
Uitgeverij(en)	Atlas Contact
dbnl	https://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=dis_001
Handtekening
Website	https://www.adriaanvandis.nl/
Portaal Literatuur

Adriaan van Dis (geboren in Bergen aan Zee op 16 december 1946) is een Nederlandse schrijver, journalist en presentator.

Van Dis is bekend geworden door zijn boeken Nathan Sid uit 1983, Indische duinen uit 1994 en Ik kom terug uit 2014. Daarnaast heeft hij meerdere programma's gemaakt en gepresenteerd voor de VPRO, waarvan Hier is... Adriaan van Dis en Zomergasten de bekendste zijn.

Als schrijver staat Van Dis bekend om zijn gebruik van tegenstellingen. Hij heeft veel geschreven over discriminatie (waaronder de apartheid), trauma's door oorlog, mishandeling, Nederlands-Indië en de cultuur in Azië. In zijn boeken over Zuid-Afrika zet hij dingen zoals een witte en zwarte huidskleur tegenover elkaar. Ook zet hij sociaal en asociaal, iemands eigen identiteit en afkomst, en hoe iemand zelf is en hoe de rest is tegenover elkaar in zijn andere boeken. Dit heet tweeslachtigheid. Dat Van Dis in zijn boeken veel gebruik maakt van tweeslachtigheid, komt mede omdat hij zich als kind anders voelde dan de rest van zijn gezin. Zijn halfzussen waren deels Indisch, terwijl Van Dis zelf wit was.

Adriaan van Dis laat zijn boeken uitgeven door Atlas Contact. Atlas Contact is ontstaan uit uitgeverij Augustus. Deze uitgeverij was van Tilly Hermans, die de vaste redacteur van Van Dis was. Tot 2001 liet hij zijn boeken uitgeven door Meulenhoff.

Biografie

Van Dis werd geboren op 16 december 1946 in het Noord-Hollandse Bergen aan Zee.

Zijn vader, Victor Mulder, kwam uit Nederlands-Indië (tegenwoordig Indonesië) en zijn moeder, Maria van Dis, uit Breda in Noord-Brabant. Van Dis groeide samen op met drie halfzussen. Zijn moeder was namelijk al eerder getrouwd geweest met een militair uit het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Het KNIL was het deel van het Nederlandse leger dat zat in Nederlands-Indië, toen nog een Nederlandse kolonie. Tijdens de Japanse bezetting werd de man van Adriaans moeder vermoord. Adriaan van Dis' eigen vader had ook moeilijk: tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog liep hij een aantal trauma's op. Hierdoor kon hij moeilijk met zijn emoties omgaan en sloeg hij Adriaan vaak.

Victor Mulder, de vader van Adriaan van Dis, was ook eerder getrouwd, maar scheidde in Nederlands-Indië van zijn eerste vrouw. Toen hij echter naar Nederland verhuisde, kwamen Victor Mulder en Maria van Dis voor een probleem te staan: de Indische scheiding was voor de Nederlandse wet niet geldig. Victor Mulder kon dus niet trouwen met zijn nieuwe vrouw Maria kon trouwen. Hierdoor kreeg Adriaan als achternaam niet Mulder (de naam van zijn vader), maar Van Dis (de naam van zijn moeder). Op school stond Adriaan wel als Mulder ingeschreven, omdat het in de jaren 50 en 60 ongehoord was dat twee mensen die niet waren getrouwd een kind kregen. Later is Van Dis alsnog de naam van zijn moeder gaan gebruiken. De vader van Van Dis maakte uiteindelijk niet veel mee van Nederland. Hij overleed in 1957. Van Dis mocht zijn vader niet zo, maar was wel verdrietig toen die kwam te overlijden.

Opleiding

Adriaan van Dis ging naar de mulo (wat nu het vmbo is) en daarna naar de hogeburgerschool (wat nu de havo/het vwo is). Op school begon hij schoolkrant 'De Blaer'. Na zijn middelbare school volgde hij een opleiding tot leraar aan de kweekschool in Hilversum. Daarna ging hij neerlandistiek studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens zijn studie neerlandistiek werkte Van Dis voor NRC Handelsblad. Hij was een redacteur van die krant. In 1973 en 1974 ging hij naar Zuid-Afrika om Nederlandse en Zuid-Afrikaanse letterkunde te studeren aan de Universiteit van Stellenbosch.

In 1979 studeerde Van Dis af. Zijn scriptie (een soort eindwerkstuk) heette 'Om te vlieg: van bron tot boek, een onderzoek naar verschillen en overeenkomsten in een prozatekst van Breyten Breytenbach. Deze Breytenbach was een Zuid-Afrikaanse schrijver voor wie Van Dis veel bewondering had. In de jaren 60 was Breytenbach getrouwd met een vrouw uit Vietman en door de apartheid kon hij niet terug naar Zuid-Afrika. Daarom woonde Breytenbach in Parijs. Van Dis zocht Breytenbach op in Parijs en samen verzetten ze zich tegen de apartheid. Later heeft Van Dis boeken van Breytenbach vertaald naar het Nederlands.

Carrière

Adriaan van Dis in 1986.

In 1982 werd Van Dis verantwoordelijk voor de zaterdagbijlage van NRC Handelsblad. Tegelijkertijd schreef hij ook een boek. In 1983 kwam zijn eerste roman Nathan Sid uit. Het boek gaat over de herinneringen die Van Dis heeft aan Indisch eten en zijn ouders. De tekst was eigenlijk niets meer dan een samenvatting van Van Dis' kookrubriek in NRC Handelsblad en werd door uitgeverij J.M. Meulenhoff aan hem cadeau. Toch was het een groot succes: Van Dis kreeg het Gouden Ezelsoor, een prijs van het Koninklijk Verbond voor Grafische Ondernemingen (KVGO).

In 2011 kreeg Van Dis de Van Riebeeckpenning, een taalprijs van de Nederlands-Zuid-Afrikaanse Vereniging. De jury vond dat hij deze prijs verdiende, omdat hij veel had gedaan voor de taal in Nederland en Zuid-Afrika in zijn boeken en televisieprogramma's. Sinds 2017 is Adriaan van Dis is lid van de Akademie van Kunsten. Sinds 2022 is Adriaan van Dis eredoctor in de Letteren van de Radbouduniversiteit. Volgens de universiteit heeft Van Dis zich veel ingezet voor de taal, diversiteit en inclusiviteit.

Schrijver

Adriaan van Dis heeft veel verschillende soorten boeken geschreven: romans, novelles, (korte) verhalen, essays, gedichten en toneelstukken. Naast Nathan Sid schreef Van Dis nog meer boeken, zoals Indische duinen uit 1994, Familieziek uit 2002 en Ik kom terug uit 2014. Deze boeken hebben allemaal te maken met zijn Indische ouders en de Indische cultuur. Ook heeft Van Dis boeken geschreven over zijn reizen naar China, Japan, Marokko en Mozambique, waaronder Een barbaar in China: een reis door Centraal Azië uit 1987, Casablanca uit 1986, Het beloofde land: een reis door de Karoo uit 1990 en In Afrika in 1991. Ten slotte heeft Adriaan van Dis boeken geschreven over homoseksualiteit, zoals Zilver uit 1998 en Dubbelliefde uit 1999. In deze boeken heeft de hoofdpersoon moeite met uit de kast komen. De hoofdpersoon vindt het lastig om toe te geven hoe hij zich echt voelt, omdat de meeste mensen om hem heen anders zijn dan hij. Van Dis staat er ook om bekend dat hij luchtig schrijft over zware onderwerpen. Dit doet hij om deze onderwerpen bespreekbaar te maken.

In 1996 gaf de stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (CPNB) aan Van Dis de opdracht om het boekenweekgeschenk te schrijven. Dit werd uiteindelijk het boek Palmwijn. Naast schrijver was Van Dis tussen 1987 en 1992 ook redacteur van De Gids. Dit tijdschrift schreef over literatuur. In 2012 mocht Adriaan van Dis het dictee schrijven voor het Groot Dictee der Nederlandse Taal. De naam van het dictee was 'zijn waar wij niet zijn'.

In 2015 kreeg Adriaan van Dis de Constantijn Huygensprijs voor alle boeken die hij heeft geschreven. In datzelfde jaar kreeg hij de Libris Literatuurprijs voor zijn boek Ik kom terug. Tussen 2012 en 2020 schoof Van Dis aan bij De Wereld Draait Door om voor de Boekenweek leestips te geven aan de kijkers.

Presentator en interviewer

Van Dis wint de Zilveren Nipkowschijf.

Adriaan van Dis werd door zijn boek Nathan Sid steeds bekender en werd zo ook ontdekt door de VPRO. Arend Jan Heerma van Voss, de baas van de omroep, vroeg aan Van Dis om een interviewprogramma te maken. Dit werd Hier is... Adriaan van Dis. Het programma was eerst bedoeld als (simpel) amusement, maar werd door de invloed van Van Dis al gauw een serieuzer programma over kunst, literatuur en wetenschap. De gasten waren vaak beroemde kunstenaars, schrijvers en wetenschappers. Sommige mensen vonden het interviewprogramma te hooghartig, omdat er weinig werd gepraat over lectuur en de alledaagse of populaire cultuur. Van Dis was het hier niet mee eens; hij zei dat hij het programma niet voor de elite maakte, maar juist zo veel mogelijk mensen kennis wilde laten maken met zijn gasten en hun unieke werk. Van Dis hield het programma toch interessant door zijn stijl van interviewen waarbij hij in de gedachten van zijn gast probeerde mee te gaan. Niet alle gasten vonden die stijl even leuk: schrijver Willem Frederik Hermans vond dat Van Dis te veel vragen stelde en journalist Willem Oltmans vond dat Van Dis met diens vragen het interview te veel een bepaalde kant op stuurde. Ondanks de kritiek kreeg het programma de Zilveren Nipkowschijf, een prijs voor het beste televisieprogramma van het jaar.

Tussen 1999 en 2002 presenteerde Adriaan van Dis voor de VPRO het programma Zomergasten. In 2008 maakte hij het televisieprogramma Van Dis in Afrika. In dit programma reisde hij door het zuiden van Afrika. Ook dit programma werd door de VPRO uitgezonden. Van Dis in Afrika was het tweede programma van Van Dis dat de Zilveren Nipkowschijf kreeg. In 2012 maakte Van Dis vanwege zijn Indische afkomst voor de VPRO het programma Van Dis in Indonesië.

Privé

Adriaan van Dis is niet getrouwd en heeft geen kinderen. Wel heeft hij een tijdje een relatie gehad met een vrouw. Zij was wel zwanger, maar besloot – zonder dat Van Dis dit wist – abortus te plegen. Adriaan van Dis vond dat jammer, maar vindt zichzelf aan de andere kant niet geschikt als vader. Hij vreest namelijk dat hij net zoals zijn vader zou kunnen worden.

Van Dis gelooft niet in het bestaan van een God en is atheïst. Wel is hij in zijn jeugd opgegroeid met verhalen uit de Bijbel, de Koran, de Thora en de Bhagavad Gita.

Adriaan van Dis bewondert het landschap van Namibië. Hij voelt zich het meest verbonden met de spreuk 'Alles is veel voor wie niet veel verwacht'. Deze spreuk komt uit het gedicht De Dapperstraat van J.C. Bloem. Volgens Van Dis komt teleurstelling vaak voort uit te hoge verwachtingen hebben.