Apen: verschil tussen versies
Naar navigatie springen
Naar zoeken springen
| Regel 1: | Regel 1: | ||
| + | [[Afbeelding:Chimpansee.jpg|thumb|200px|Een jonge chimpansee]]'''Apen''' zijn [[zoogdier]]en die samen net mensen en halfapen tot de [[primaten]] horen. De meeste apen leven in bomen, in het [[tropisch regenwoud]] of in andere gebieden waar het warm is. De meeste apen leven in groepen. Een uitzondering is de [[Orang Oetan]], die alleen leeft. Alle apen zijn vooral planteneters, maar eten ook insecten en eieren. Sommige soorten eten ook kleine vogeltjes en hagedissen. De chimpansee jaagt op grotere dieren en eet zelfs andere aapsoorten. Alleen de gorilla is een vegetariër en eet niets anders dan plantaardig voedsel. Veel aapsoorten hebben een [[staart]], die vaak langer is dan hun lichaam. Bij sommige soorten apen is de staart erg goed ontwikkeld: ze kunnen er dingen mee vastpakken. Door die soorten kan de staart ook gebruikt worden bij het klimmen. Zo'n grijpstaart vind je alleen maar bij apen uit Zuid-Amerika. |
||
| − | [[Bestand:Pyreneën sateliet.jpg|500x500px|thumb|De Pyreneeën vanuit de ruimte gezien]] |
||
| + | Mensapen, bijvoorbeeld [[gorilla]]'s en [[Chimpansee]]s, hebben geen staart. |
||
| − | De '''Pyreneeën''' zijn een gebergte dat ligt tussen de [[grens]] van [[Frankrijk]] en [[Spanje]]. Het gebergte strekt zich uit over een [[oppervlakte]] van ongeveer 430 [[kilometer]]. Het ligt tussen de [[Atlantische Oceaan]] en de [[Middellandse zee]]. |
||
| + | |||
| − | De Pyreneeën bedekken minstens zes Franse departementen en vier Spaanse regio’s, het [[land]]je [[Andorra]] ligt volledig in het gebergte. De hoogte berg is 3404 meter hoog. |
||
| + | Sommige soorten apen leven niet in bomen, maar op de grond, open vlaktes of in bergachtige gebieden. Sommige soorten bavianen leven bijvoorbeeld op rotsen. Ook zijn er een paar apen die niet in warme streken leven. De Japanse [[makaak]] leeft bijvoorbeeld hoog in de bergen. Zelfs in de [[Himalaya]] komen wel apen voor: de stompneusapen. |
||
| + | Ze zijn ook te vinden in Indonesië. |
||
| − | Het gebergte is ontstaan door en botsing van het Iberische Schier[[eiland]] met [[Europa (werelddeel)|Europa]]. Daarvoor van 235 tot 65 jaar geleden lagen de Pyreneeën nog onderwater. Op de Pyreneeën van nu zijn de laatste gebeurtenissen goed te zien. |
||
| ⚫ | |||
| − | == Bevolking == |
||
| ⚫ | |||
| − | De bevolking van de Pyreneeën is heel erg onregelmatig verspreid. De meeste [[mens]]en wonen aan de [[kust]]en of aan de [[voet]] van de [[berg]]en. De enige grote stad is [[Toulouse]]. |
||
| + | [[Categorie:Basiswoordenlijstgroep1]] |
||
| − | |||
| + | [[Categorie:Aap]] |
||
| − | ===Gebieden=== |
||
| − | Vooral vroeger werden de hogere gebieden bijna niet bevolkt. De meeste [[huis|huizen]] liggen op de lagere gebieden. Frans [[Baskenland]] is de enige streek in het gebied waar nog overal nog [[boer]]en zijn. |
||
| − | |||
| − | ===Verspreiding=== |
||
| − | Nu is het volk veel meer verspreid. De Catalaanse Pyreneeën zijn erg populair bij de inwoners van [[Barcelona]]. De Pyreneeën zijn de woonplaats van waarschijnlijk het mysterieuste volk van Europa, de [[Basken]]. Zij wonen in vier provincies in Spanje ([[Guipuzcoa]], [[Vizcaya]], [[Alava]] en [[Navarra]]) en drie provincies in het Franse departement pyrénées-Atlantiques ([[Soule]], [[Labourd]] en [[Basse-Navarre]]). Hoewel de Fransen in meerderheid geen Baskisch meer spreken, voelen ze zich Baskisch en hebben ze hun eigen gebruiken. |
||
| − | |||
| − | ==Inkomsten== |
||
| − | Het gebied van de Midi-Pyreneeën heeft een aantal inwoners van 2,5 miljoen inwoners. De meeste mensen leven er vooral nog van vertilt en [[landbouw]]. Maar ook door het [[toerisme]], door allerlei activiteiten en [[slaap]][[plaatsen]]. |
||
| − | |||
| − | == Klimaat == |
||
| − | Niet overal in de Pyreneeën heb je hetzelfde klimaat, als er wind staat die komt uit het Spaanse [[binnen]]land dan heb je een heet en droog klimaat, maar er kunnen ook [[Oceaan]]storingen komen vanaf de Atlantische Oceaan, meestal zijn dat grote regenperiodes. Daarom valt er in de noordelijke Pyreneeën veel [[regen]], door de Atlantische lucht. Die vochtigheid wordt steeds minder als je naar het oosten toe gaat. De [[zuid]]kant is daarom droger. Voor een hooggebergte is het er vrij warm door de zuidelijke ligging. |
||
| − | |||
| − | === Begroeiing === |
||
| − | Warmte en vochtigheid zijn de belangrijkste factoren voor de groei van planten. Ik zal daarvoor een voorbeeld geven, onderaan een berg groeien loof[[bomen]], als je iets hoger komt, kom je bij een ander soort bomen: [[Beuk]]en en [[Zilverspar]]ren, en weer daarboven de Berg [[Dennen]]. Dan zit je op de boomgrens, de boomgrens betekent dat hoger geen bomen kunnen groeien door de kou, daarna krijg je de [[Alpen]] [[wei]]de. Het gras kan goed tegen de kou en de luchtvochtigheid. Op de Alpen weide grazen ook vaak koeien. Boven de Alpen weide groeien verschillende soorten [[struik]]en waarna het al snel overgaat in alleen kale rotsen. En dan op de bovenste top kom je bij de [[sneeuw]]. |
||
| − | |||
| − | ====Soorten planten in laaggelegen gebieden (Noord)==== |
||
| − | Aan de [[noord]]zijde van de Pyreneeën zijn bossen, in die bossen is de [[Zomer]][[eik]] een belangrijke boomsoort. De Zomereik kan heel groot worden in omtrek in een bosgebied waar het vaak overstroomd door smelt[[water]], smeltwater is water dat vanaf de bergen stroomt. Dit water wordt afgevoerd door kleine [[rivier]]tjes. Langs die riviertjes staan vaak [[Es]sen, [[Linde]]n en [[Wilg]]en. In die bossen groeien ook veel struiken en planten, zoals [[Hulst (struik)|Hulst]], [[Hazelaar]], [[Kamperfoelie]] en [[Varen]]soorten. Dit zijn allemaal boom en plantsoorten die goed groeien bij een vochtig klimaat. |
||
| − | |||
| − | ====Soorten planten in laaggelegen gebieden (Zuid)==== |
||
| − | Aan de zuidkant van de Pyreneeën groeien veel struiken die uit elkaar staan, zoals [[stekel]]ige [[Brem]]soorten, [[Aardbei]]boom en [[Kermeseik]]. In het [[|lente|voorjaar]] groeien er ook [[Bolgewas]]sen. Later in het jaar groeien er veel planten die goed tegen de warmte kunnen. De meeste planten hebben ook hele kleine [blaadje]]s, daardoor kunnen ze goed tegen de warmte, [[Tijm]], [[Lavendel]], [[Zonneroosje]]s of [[Blauwe Stroobloem]] zijn daar een voorbeeld van. |
||
| − | |||
| − | ====Soorten planten in hooggelegen gebieden==== |
||
| − | De hellingen zijn meestal bebost door Beuken en Zilversparren, tussen 1000 en 1500 [[meter]]. Onder de Beuken en Zilversparren groeien het hele jaar door verschillende [[plant]]en, wat te maken heeft met de [[temperatuur]] van voorjaar en de hitte van de zomer. Op een hoogte van 1500 meter groeien [[Berk]]en en [[Leisterbes]] soorten. Bijna alle bomen hebben een dichte begroeiing van [[Korstmos]]sen op [[stam]] en [[tak]]ken. Boven de 2000 meter staan donkere berg Dennen. De berg Dennen hebben veel te verduren door [[bliksem]], [[storm]]en of [[lawine]]’s. Het zijn daarom heel sterke Dennen. Boven de boomgrens heb je weide met [[bloem]]en die 8 maanden van het jaar onder de [[sneeuw]] liggen. Door de sneeuw worden de bloemen en het [[gras]] beschermd tegen de winterkou. Boven de weide heb je de [[rots]]en waar enkele plantjes kunnen groeien in de gaten van de rotsen waar nog kleine beetjes [[Aarde (grond)|aarde]] tussen zit. 2 Namen van zo’n plant zijn [[Mansschild]] en [[Stengelloze Silene]]. Boven de boomgrens kunnen ook wel eens meren zijn. Die meren zijn uitgesleten door gletsjers. |
||
| − | |||
| − | == Dieren == |
||
| − | Er leven veel verschillende soorten [[dier]]en in de Pyreneeën. Maar niet alle dieren kunnen leven in de Pyreneeën dat komt door het klimaat. De Pyreneeën hebben voor het grootste deel een bergklimaat. Maar het klimaat wordt ook bepaald door de wind en regenperiodes. Veel dieren die in de Pyreneeën leven kunnen snel rennen en goed spingen dat is handig in een berggebied. Dit zijn een aantal dieren die in de Pyreneeën leven. Een [[gems]] dat is een soort klim[[geit]], hij kan makkelijk van rots tot rost springen dat is handig in de bergen. Ook leeft er de [[bruine beer]] en een [[pardellynx]], een pardellynx is een dier dat behoort tot de katachtigen, hij kan goed rennen en springen dat is ook handig in de Pyreneeën. De pardellynx is bijna uitgestorven hij staat op nummer 7 van van meest zeldzame diersoorten van de wereld. De [[wolf]] is waarschijnlijk al een tijdje uitgestorven in de Pyreneeën. In de Pyreneeën leven ook veel [[vogel]]soorten zoals de [[sneeuwvink]], de [[alpenkauw]], de [[beflijster]], de [[kortsnavelboomkruiper]] en de sneeuw- en auer[[haan]]. Ook broeden enkele vogels in de Pyreneeën zoals de [[aasgier]] en de vale gier. In de Pyreneeën leven er ook bijzondere diersoorten zoals de [[desman]], de desman lijkt op een [[bever]] met een [[rat]]ten[[staart]] en heeft grote klauwen en een spits neus. Ook leeft er de genetkat dat is een soort gevlekte kruising tussen een kat en een vos. |
||
| − | |||
| − | ===Voedsel=== |
||
| − | In de Pyreneeën valt heel veel te [[Eten (werkwoord)|eten]], er zijn heel veel verschillende soorten planten en bomen. Dat komt door het bergklimaat. Onder aan de bergen groeien loofbomen, als je omhoog gaat kom je bij een ander soort bomen en als je weer omhoog gaat weer bij een ander soort. Door het verschil in hoogte, vocht en klimaat kunnen er dus heel veel verschillende soorten planten en bomen groeien. Veel dieren die plantaardig voedsel eten kunnen dus gevarieerd eten. Dieren die vooral [[vlees]] eten hebben het dus moeilijker omdat er niet heel veel soorten dieren leven en moeten soms hun eetgewoontes aanpassen. Gemzen eten vooral plantaardig voedsel. In de zomer eten gemzen vooral grassen, [[kruiden]], [[knop]]pen, [[naald]]en [[schors]] en [[twijg]]en. Als het winter is eten ze vooral mossen en korstmossen. De bruine beer eet ook voornamelijk plantaardig voedsel maar soms ook wat vlees. De bruine beer eet vooral [[zaad|zaden]], grassen, [[noot|noten]], [[Wortel (groente)|wortels]] en [[knol]]len. Verder eet hij ook [[insect]]en, [[vis]] en kleine [[zoogdier]]en. De pardellynx eet vooral vlees, meestal eet hij [[konijn]]en, [[hert]]en[[kalfje]]s en [[eend]]en. Er is de afgelopen jaren ook een toename van vogelsoorten in de Pyreneeën. Dat komt doordat er ook een toename is van het skitoerisme. Veel vogels eten het afval buiten de berghutten en restaurants in de skigebieden. Veel mensen gaan naar de Pyreneeën om lange wandelingen te maken. Vaak stoppen die mensen ook om te picknicken en laten ze veel afval achter daar leven de vogels ook van in de zomer. Maar natuurlijk eten de vogels niet alleen afval vaak eten ze ook nog kleine insecten, [[bes]]sen, zaden en [[vrucht]]en. De desman vindt zijn voedsel vooral in het water, hij eet vooral ongewervelden uit het water zoals [[larf|larven]], [[steen]][[vlieg]]en, [[libel]]len, [[schaaldier]]en en [[worm]]en. Soms eet hij ook vis. De genet[[kat]] eet heel gevarieerd. Meestal eet hij kleine knaagdieren zoals muizen. Maar hij eet ook vooral insecten en soms bessen en vruchten. |
||
| − | |||
| − | ===Waar leven de dieren in de Pyreneeën?=== |
||
| − | De dieren die in de Pyreneeën leven leven verspreid over heel het berggebied. De begroeiing en de hoogte van het gebied bepaald vaak welke dieren er leven. De gemzen leven vooral op rotsachtige gebieden in de Pyreneeën. De bruin beer leeft het liefst op een plek waar hij niet gestoord kan worden door de [[mens]]. Hij leeft vooral op afgelegen berggebieden en gemengde bossen. De pardellynx leeft vooral in een gebied waar veel loofbomen zijn en een dichte begroeiing is. De vogelsoorten leven verspreid over de hele Pyreneeën. De desman leeft in het water van snelstromende bergstromen op een hoogte van 65 tot 1200 meter. De genetkat leeft het liefst in rustige gebieden ver weg van de mens. Hij leeft vooral in bosrijke [[gebied]]en met [[Beek (rivier)|beekjes]]. In de Pyreneeën leeft de genetkat niet hoger dan 2000 meter. |
||
| − | {{Navigatie Gebergtes}} |
||
| ⚫ | |||
| − | [[Categorie:Geografie van Frankrijk]] |
||
| ⚫ | |||
Versie van 11 jul 2016 12:21
Apen zijn zoogdieren die samen net mensen en halfapen tot de primaten horen. De meeste apen leven in bomen, in het tropisch regenwoud of in andere gebieden waar het warm is. De meeste apen leven in groepen. Een uitzondering is de Orang Oetan, die alleen leeft. Alle apen zijn vooral planteneters, maar eten ook insecten en eieren. Sommige soorten eten ook kleine vogeltjes en hagedissen. De chimpansee jaagt op grotere dieren en eet zelfs andere aapsoorten. Alleen de gorilla is een vegetariër en eet niets anders dan plantaardig voedsel. Veel aapsoorten hebben een staart, die vaak langer is dan hun lichaam. Bij sommige soorten apen is de staart erg goed ontwikkeld: ze kunnen er dingen mee vastpakken. Door die soorten kan de staart ook gebruikt worden bij het klimmen. Zo'n grijpstaart vind je alleen maar bij apen uit Zuid-Amerika.
Mensapen, bijvoorbeeld gorilla's en Chimpansees, hebben geen staart.
Sommige soorten apen leven niet in bomen, maar op de grond, open vlaktes of in bergachtige gebieden. Sommige soorten bavianen leven bijvoorbeeld op rotsen. Ook zijn er een paar apen die niet in warme streken leven. De Japanse makaak leeft bijvoorbeeld hoog in de bergen. Zelfs in de Himalaya komen wel apen voor: de stompneusapen. Ze zijn ook te vinden in Indonesië.