Amsterdam

Amsterdam
Provincie	Noord-Holland
Talen
Inwoners	905.234 (5470 inw/km²)
Oppervlakte	219,49 km²
Hoofdplaats(en)	Amsterdam
Hoofdstad
Burgemeester	Femke Halsema (GroenLinks)
Gezaghebber
Bestuur
Religie
Munteenheid
Postcode(s)	1000-1109, 1380-1384
Netnummer(s)	020, 0294
Volkslied
Nationale feestdag
Website	www.amsterdam.nl
Portaal Nederland

Een geografische kaart van Amsterdam

Een luchtfoto van Amsterdam in 2006

Amsterdam is de hoofdstad en de grootste stad van Nederland. De stad is qua inwonertal tevens de grootste van Nederland. Ondanks dat Amsterdam de hoofdstad is, zitten de regering en het parlement in Den Haag (de regeringszetel). Amsterdam ligt in de provincie Noord-Holland. Amsterdam is niet de hoofdstad van deze provincie, dat is Haarlem. Amsterdam vormt samen met Den Haag, Rotterdam, Utrecht en vele tussenliggende steden en dorpen de Randstad.

Amsterdam heette in het begin Aemstelledamme, maar de inwoners zelf zijn de stad ook (Groot-)Mokum gaan noemen. De stad is vernoemd naar een dam in de rivier de Amstel in de 13e eeuw. De stad kreeg in 1300 stadsrechten en ontwikkelde zich al snel tot een welvarende handelsstad. Tijdens de Gouden Eeuw was Amsterdam één van de grootste en belangrijkste steden ter wereld.

Tegenwoordig zijn deze gloriedagen terug te zien aan onder meer de Grachtengordel en de vele herenhuizen. Nog steeds komen toeristen van over de hele wereld naar Amsterdam om onder meer het Rijksmuseum, het Anne Frank Huis (dat is het huis waar Anne Frank woonde: ze is nu wereldberoemd door haar dagboek), het Van Gogh Museum en vele andere bezienswaardigheden te bezoeken. Internationaal staat de stad tevens bekend als tolerante en liberale stad, onder meer door de Pride Amsterdam en de coffeeshops.

De stad ligt aan de monding van de Amstel en aan het IJ. Vanuit de Amsterdamse haven kan je via het Noordzeekanaal naar de Noordzee. De haven van Amsterdam is tegenwoordig minder belangrijk dan vroeger, door de komst van de Afsluitdijk. Wel is er aan de westkant het Westelijk Havengebied bijgekomen, bij het Noordzeekanaal. De grootste havenstad van Nederland is nu Rotterdam. Wel ligt het belangrijkste vliegveld van Nederland ten zuiden van de stad, Luchthaven Schiphol in de gemeente Haarlemmermeer. Ook is de stad een belangrijk knooppunt voor trein- en autoverkeer en ook heeft de stad een eigen metro en tram.

Qua economie is Amsterdam ook één van de belangrijkste steden van Nederland. Verschillende internationale bedrijven zijn gevestigd in Amsterdam: ze zijn voornamelijk te vinden op de Zuidas. De internationale politiek speelt zich echter af in Den Haag, waar ook de meeste politieke organisaties en ambassades zich bevinden.

Geschiedenis

Prehistorie en Romeinse tijd

Uit onderzoek blijkt dat Amsterdam al eeuwen voor de stichting was bewoond. Bij het graven van de Noord/Zuidlijn zijn vondsten gedaan van zo'n 4600 jaar geleden. De eerste bewoners van het gebied woonden langs het IJ en de Amstel. In die tijd was Amsterdam grotendeels een moeras en was daardoor onbruikbaar voor de bouw van grote steden. Ook zijn er voorwerpen gevonden uit de Romeinse tijd. Hoewel de Limes een stuk zuidelijker lag, zijn de Romeinen een aantal keer naar het noorden geweest.

Het gebied waar Amsterdam nu ligt werd de Aemestelle genoemd. Vanwege het moeras woonde er voor het jaar 1000 niemand. Rond dit jaar begon men vanuit sticht Utrecht het gebied stukje voor stukje te ontginnen. Het moeras werd dus bruikbaar gemaakt. Er ontstond een boerengemeenschap van mensen, die dit klusje deden. Nadat het veen was weggehaald, klonk de grond in. Hierdoor moesten er dijken worden aangelegd.

Ontstaan en middeleeuwen

De brief waarin het tolprivilege aan Amsterdam wordt gegeven.

In de 13e eeuw was de grond helemaal tot aan het IJ ontgonnen. Op het nieuwe stuk grond kwamen drie "landjes" uit, namelijk graafschap Holland, sticht Utrecht en het Amstelland. Het Amstelland werd door de heren van Amstel bestuurd. De Amstel zelf was de belangrijkste rivier, die door het gebied heenliep. Om het gebied te beschermen werden dijken aangelegd. Rond 1225 werden de eerste huizen gebouwd, die voor niet-landbouwkundige doeleinden gebruikt werden. Rond 1250 kwam er ook een dam met sluizen en een paar jaar later een kleine zeehaven. De eerste vermelding van het dorp kwam op 27 oktober 1275. Op deze dag gaf de Hollandse graaf Floris V de bewoners het privilege om tol te heffen. Amsterdam heette toen Aemstelledamme. Door het tolprivilege mochten de bewoners van het dorp door Holland varen zonder ergens tol te hoeven betalen. Het Amstelland behoorde toentertijd echter bij sticht Utrecht. Graaf Floris V gaf de Amsterdammers tolprivilege om het Amstelland los te breken van Utrecht. Amsterdam leefde toen van de visserij, handel en scheepvaart. Het tolprivilege gaf de Amsterdammers een grote voorsprong op andere Hollandse steden. De heren van Amstel vonden dit niet genoeg en vermoordden Floris V in 1295. Hierna viel Amsterdam weer onder Utrecht.

De stad in 1250. De kloosters zijn rood gekeurd en de kerken zijn zwart gekleurd.

Wanneer Amsterdam stadsrechten kreeg is onduidelijk, maar vermoedelijk was het in 1306. De bisschop van Utrecht gaf deze rechten aan de stad. Hierdoor kon de stad zich ontwikkelen tot een echte stad. Voorheen bestond Amsterdam uit zes losse dorpjes, maar al snel kwamen er kloosters, kerken en huizen bij. Ook kwam er een stadswal en werden grachten gegraven. Rond 1400 was de bevolking van de stad verdrievoudigd naar 3000 inwoners. In 1317 ging de stad officieel over in Hollandse handen. Amsterdam kreeg onder de Hollandse graven veel rechten, zoals het recht om bier uit Hamburg in te voeren. Hierdoor bloeide de stad op. In 1345 vond het mirakel van Amsterdam plaats, waarna er bedevaarten naar de stad werden gehouden. Amsterdam had een traditie van burgerlijk bestuur. Na de stadsbranden van 1421 en 1452 werden rieten daken en houten voorgevels verboden. De binnenkant en constructie waren overigens wel van hout. De voorgevels werden voortaan van steen gemaakt.

Gouden Eeuw

Amsterdam in 1538

Amsterdam stond aanvankelijk aan de kant van de Spaanse koning en keerde zich tegen de Reformatie. De stad had namelijk een katholiek bestuur, hoewel de Beeldenstorm van 1566 door de stad positief werd ontvangen. Amsterdam raakte hierdoor geïsoleerd van de andere steden in Holland en dat was slecht voor de economie. Hierdoor nam het protestantse bestuur van de stad de macht over zijn de Alteratie van Amsterdam. Vanaf toen was Amsterdam voorstander van de Reformatie en vocht aan de kant van Willem van Oranje. Amsterdam had al eeuwenlang een haven en voerde handel met Scandinavië via de Moedernegotie. Nederlandse producten, zoals kaas en boter, werden daar verhandeld voor hout en graan. Antwerpen was toen een veel grotere en belangrijkere stad. Antwerpen koos ook de kant van Willem van Oranje, maar werd in 1585 veroverd door het Spaanse leger. Dit gebeurde tijdens het beleg van Antwerpen. Veel Antwerpse kooplieden ontvluchtten toen de stad en trokken naar Amsterdam, dat toen de grote haven had in Holland. Ook de blokkade van de Schelde door de Geuzen zorgde ervoor dat Amsterdam zich verder kon ontwikkelen tot handelscentrum van de wereld. De Antwerpse kooplieden namen immers handelscontacten, geld en bezittingen mee. Hierdoor bloeide de stad op en ontstond een periode van economische voorspoed, genaamd de Gouden Eeuw.

De Nachtwacht is geschilderd in Amsterdam en is een voorbeeld van de kunst uit de Gouden Eeuw.

In Amsterdam werd de Vereenigde Oost-Indische Campagnie (VOC) opgericht voor de handel in specerijen (en later ook andere voorwerpen) met Nederlands-Indië. De VOC zorgde voor veel geld in de kas. De VOC werd opgericht nadat men een nieuwe route naar Indië gevonden had. Willem Barentsz probeerde dit aanvankelijk via het noorden, maar dit mislukte. Cornelis de Houtman was degene die de nieuwe route vond, door te spioneren op Portugese schepen. Naast het handelsnetwerk met Indië had Amsterdam vele contacten met andere Europese steden en ook bleef de Moedernegotie gewoon bestaan. Ook werd er door middel van de WIC handelgedreven met West-Indië, maar dit was over het algemeen niet succesvol. Door de vele handelscontacten verhuisden er mensen van over heel Europa naar Amsterdam. Fransen, Vlamingen, Duitsers, Engelsen, Italianen, Spanjaarden, Portugezen, iedereen was welkom in Amsterdam. Na de onafhankelijkheid van Spanje was het protestantisme eerst het enige geloof dat toegestaan was, maar al snel werd ook de katholieke kerk toegestaan. Amsterdam is zelfs de eerste plaats in Europa geweest waar Joden zonder problemen synagogen konden bouwen en hun geloof konden uitoefenen. Amsterdam was vrij tolerant, aangezien door de goedlopende economie er veel arbeiders nodig waren. Door het geven van vrijheden en rechten probeerde de stad succesvol mensen aan te trekken.

Het Paleis op de Dam als stadhuis van Amsterdam

Door de komst van de vele mensen moest de stad ook worden uitgebreid. In 1664 werd de stad voor de laatste keer door de pest getroffen, waarbij 10% van de bevolking overleed. De stad was te vol geworden en men begon met de uitbreiding van de stad via de Grachtengordel en ook de Jordaan. Ook werden grote grachtenhuizen gebouwd door rijke kooplieden. In Amsterdam betaalde men belasting over de breedte van hun huis, waardoor ze erg dun maar diep en hoog waren. Sommige mensen konden een breder huis betalen en kochten twee lappen grond. De voorgevel lieten ze versieren met ornamenten en de bekende geveltjes. In 1655 kreeg de stad een nieuw stadhuis ontworpen door Jacob van Campen, tegenwoordig het Paleis op de Dam. Naast Van Campen had de stad nog vele kunstenaars. De schrijvers P.C. Hooft, Joost van den Vondel en G.A. Bredero leefden allen in Amsterdam. Daarnaast schilderde Rembrandt van Rijn er ook de Nachtwacht. In 1632 werd ook de voorloper van de Universiteit van Amsterdam opgericht.

De Zilveren Eeuw

De Sociëteit van Suriname was een Amsterdamse onderneming die verantwoordelijk was voor de kolonie Suriname.

Na 1680 groeide de economie minder hard als in de Gouden Eeuw. Dit wil niet zeggen dat het slecht ging met de stad; de economie bleef groeien en Amsterdam bleef een belangrijke stad. Amsterdam werd alleen in gehaald door Engeland en Frankrijk, die nieuwe wereldmachten. Toch bleef de situatie aanvankelijk goed en bleef men veel handel met Oost-Indië drijven. Ook was er handel met Frankrijk en Engeland en bestuurde de stad mee in de kolonie Suriname. Amsterdam nam hierdoor mee aan de Trans-Atlantische slavenhandel, aangezien er slaven op de suikerplantages nodig waren. Deze periode wordt de Zilveren Eeuw of de Zilveren Jaren genoemd, aangezien het weliswaar heel erg goed, maar minder goed dan eerst. Het was dus zilver in plaats van goud. Aan de Zilveren Eeuw kwam een einde door de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog van 1780 tot en met 1784. Hierdoor bleef de economie hangen en groeide niet meer. De economische achteruitgang kwam er echter pas in 1795, toen de Bataafse Republiek werd gesticht en de invloed van Frankrijk werd vergroot.

Franse tijd

Amsterdam aan het einde van de zeventiende eeuw

De Bataafse Republiek werd in 1806 opgevolgd door het koninkrijk Holland onder Lodewijk Napoleon Bonaparte, de broer van de Franse keizer Napoleon Bonaparte. Lodewijk Napoleon was hierdoor eerste Nederlandse koning en maakte aanvankelijk van Den Haag de hoofdstad. Voorheen had Nederland geen hoofdstad. Lodewijk Napoleon had last van artrose en verplaatste de hoofdstad in 1808 naar Amsterdam. Hij maakte van het Paleis op de Dam zijn koninklijke paleis. Ondanks de slechte economie, waren de Nederlanders vrij tevreden met Lodewijk Napoleon. Hij gaf daadwerkelijk om de Nederlanders en probeerden hun ook te steunen. Lodewijk Napoleon heeft weinig voor de stad Amsterdam gedaan. Dit komt doordat hij in 1810 troonsafstand deed en Nederland onderdeel werd van het Franse Keizerrijk. Lodewijk Napoleon brak wel de Waag af, omdat het zijn uitzicht belemmerde, en maakte een opzetje voor het Rijksmuseum. Toen Amsterdam onderdeel van Frankrijk was, was het de derde stad van het land.

19e eeuw

Het Centraal Station met het Victoria Hotel op de achtergrond

In 1813 werden de Fransen Nederland uitgedreven door Pruisische en Oostenrijkse troepen. Nederland werd een monarchie en de oranjes keerden terug op de troon. De Nederlandse politiek bleef zich afspelen in Den Haag, waar ook de koninklijke familie bleef wonen. Toch werd Amsterdam officieel de hoofdstad van Nederland (tot 1830 samen met Brussel). Toentertijd behoorde België namelijk ook bij Nederland onder het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Na de Belgische Revolutie viel dit uiteen en werd Amsterdam de enige hoofdstad van het land. Koning Willem I wilde Amsterdam weer welvarend maken, zoals in de Gouden Eeuw. Amsterdam was namelijk in die tijd een hele vieze stad, met veel armoede en er was weinig van de glorietijd in de Gouden Eeuw meer te merken. Dat moest volgens hem veranderen.

Als eerste werd de infrastructuur van de stad aangepast. Via het Noordzeekanaal konden schepen sneller de stad bereiken, dan via een omweg door de Zuiderzee. Ook werd het Noordhollandsch Kanaal later aangelegd, maar deze bleek na de opening te smal en daardoor nutteloos. Vanaf 1837 werd tevens de eerste spoorlijn van Nederland aangelegd. Deze liep van Amsterdam naar Haarlem en werd geopend in 1839. Tussen 1842 en 1847 is hij uitgebreid naar Leiden, Den Haag, Delft en Rotterdam. Ook de economie van de stad werd gemoderniseerd. Er kwamen veel fabrieken naar de stad en vanaf 1860 begon de industrialisatie echt. Ook kwam de Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) naar Amsterdam als opvolger van de VOC. De NHM was niet zo succesvol als de VOC en moest kort na oprichting ook financieel gered worden door rijke stadsbewoners. Ondertussen werden de leefomstandigheden van de arme bevolking steeds slechter. Door de komst van de industrie werd de grote armoede steeds meer zichtbaar, aangezien veel mensen naar de stad toe trokken. Amsterdam was hier nooit op berekend, waardoor er ook een enorme woningnood was. Mensen sliepen zelfs met een geheel gezin in de kelder van een huis, waar ook nog gekookt en gewassen werd. Sommige rijke burgers begonnen liefdadigheidsinstellingen, om zo de bewoners te helpen.

Het Paleis voor Volksvlijt was een grote tentoonstellingshal gebouwd naar het idee van Samuel Sarphati.

De stad hielp door nieuwe buurten te bouwen voor de middenklasse, zoals de Pijp en de Staatsliedenbuurt. Buurten als de Jordaan en de Oostelijke Eilanden werden bewoond door de arme inwoners en de levensomstandigheden waren daar nog altijd slecht.

De Joodse arts Samuel Sarphati (1813-1866) zette zich in voor deze mensen. Sarpathi zag de armoede in Amsterdam en besloot hier wat aan te doen. Hij maakte een uitbreidingsplan voor de stad, richtte een broodfabriek en een slachthuis op voor de armen en zette zich in voor afval, landbouw en waterkwaliteit. Zijn inspanningen waren dan ook te merken, de levensverwachting van de gemiddelde Amsterdammer steeg. Ook werden onder meer het Amstel Hotel en het (inmiddels gesloopte) Paleis voor Volksvlijt gebouwd. Uit deze tijd komen ook het Rijksmuseum, het Victoria Hotel en Centraal Station.

Amsterdam was aan het einde van de negentiende eeuw verbonden met het spoorwegennetwerk van veel Europese steden en de handel met Nederlands-Indië was opgebloeid. In die tijd probeerden ook veel Amsterdammers hun heil buiten de stad te zoeken. Veel rijke lui vertrokken naar het Gooi of hadden daar een buitenhuis. Veel arme Amsterdammers probeerden hun geluk op te halen in de Verenigde Staten en emigreerden.

Begin 20e eeuw

Het Algemeen Uitbreidingsplan uit 1935

De economische groei zette zich voort aan het begin van de 20e eeuw. Ook nam de bevolking nog altijd toe. In 1900 woonden er zo'n 520.000 mensen in Amsterdam. In 1930 waren dit er al 757.000 mensen. Aanvankelijk werden deze mensen opgevangen in de buurten uit de 19e eeuw, zoals de Transvaalbuurt, de Indische Buurt en de Spaarndammerbuurt. Amsterdam nam ook omliggende gemeenten op, zoals Sloten en Nieuwer-Amstel. Dankzij de Woningwet van 1901 ging de kwaliteit van de huizen in Amsterdam drastisch omhoog. In de wet stond onder meer dat woningen veel licht, lucht en ruimte moesten hebben, om zo voor een gezonde omgeving te zorgen. In Amsterdam valt dit vooral in Amsterdam-Noord te zien, in bijvoorbeeld de Vogelbuurt.

Na de Eerste Wereldoorlog werd begonnen met de Gordel '20-'40. Dit was een stedenbouwkundig plan om Amsterdam aan zuid- en westkant uit te breiden. Plan Zuid zorgde ervoor dat Amsterdam-Zuid werd gemaakt en Plan West zorgde voor de uitbreiding naar het westen met onder meer Watergraafsmeer. Beide plannen waren gemaakt door Hendrik Petrus Berlage, die in een speciale bouwstijl de gebouwen maakte. Deze bouwstijl staat bekend als de Amsterdamse School. Ook werd ten zuidwesten van de stad luchthaven Schiphol geopend (1920).

In de jaren 30 wilde men de stad verder uitbreiden in het Algemeen Uitbreidingsplan uit 1934. Dit plan werd gestaakt door de economische crisis van de jaren 30. De crisis trof ook Amsterdam en daardoor was er geen geld om de stad uit te breiden. Volgens het plan werd de stad verder uitgebreid naar het westen, maar ook naar het noorden en langs het Noordzeekanaal. Ook moest er een nieuw havengebied komen. Pas na de Tweede Wereldoorlog heeft men dit plan weer opgepakt, maar werd gewijzigd.

Tweede Wereldoorlog

Het bombardement op de Blauwburgwal in 1940

Op 10 mei 1940 werd Nederland binnengevallen door Nazi-Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een dag later werd door Duitse vliegtuigen de Blauwburgwal verwoest in een bombardement. Hierbij werden 14 panden verwoest en kwamen 44 mensen om het leven. Vijf dagen later gaf Nederland zich over en reden de nazi's Amsterdam binnen via de Berlagebrug.

Amsterdam had al eeuwenlang een grote Joodse bevolking. Begin 1941 begonnen de nazi's met de vervolging van Joden. De eerste grote razzia's waren op 22 en 23 februari 1942 op het Waterlooplein. Eerder die maand was de Joodse Raad voor Amsterdam ingesteld voor de opsporing van Joden. De Amsterdamse bevolking was zelf niet blij met de Jodenvervolgingen en kwam een paar dagen na de razzia's in opstand in de Februaristaking. Het was het eerste en enige openlijk protest tegen de Jodenvervolging in een bezet Europees land. De staking werd hard neergeslagen.

Het Achterhuis is de naam waaronder het dagboek van Anne Frank wordt uitgegeven

Vanaf juli 1942 werd ook begonnen met het deporteren van Joden. Dit werd hoofdzakelijk via de Hollandsche Schouwburg gedaan, waar vanuit men de Joden deporteerde naar kamp Westerbork. De Hollandsche Schouwburg stond toentertijd in het midden van de Joodse buurt. Veel Joden probeerden dan ook onder te duiken en er zijn na de oorlog honderden verhalen hierover naar boven gekomen. Het bekendste verhaal is waarschijnlijk dat van Anne Frank, die tussen 1942 en 1944 onderdook in het Achterhuis op de Prinsengracht. In haar dagboek schreef ze over haar tijd als onderduiker. Anne Frank overleefde de oorlog niet, maar haar dagboek werd na de oorlog uitgegeven door haar vader. Hiermee werd zij het symbool voor de Jodenvervolging tijdens de oorlog. In totaal kwamen 75.000 Amsterdamse Joden om het leven. Veel Amsterdammers schoten de Joden ook te hulp. Beeldhouwer Gerrit van der Veen maakte valse persoonsbewijzen en Truus Wijsmuller-Meijer redde het leven van meer dan 10.000 Joodse kinderen. Tevens werd er een aanslag uitgevoerd op het bevolkingsregister, waardoor de documenten die voor de vervolging werden gebruikt verloren gingen.

Mensen zoeken dekking tijdens de schietpartij van 7 mei 1945

De Geallieerden bombardeerden in 1943 de Duitse Fokker-fabrieken in Amsterdam-Noord, waarbij er 200 mensen om het leven kwamen. 110.000 Amsterdammers overleefden de oorlog niet.

In september 1944 vond de nationale spoorwegstaking plaats. Dit was een actie tegen de bezetter na een oproep van de Nederlandse regering in Londen. Als reactie werd het transport van voedsel en brandstof naar West-Nederland stopgezet. Hierna volgde de Hongerwinter. De voedselprijzen stegen enorm en leegstaande huizen werden geplunderd voor brandhout. Begin mei 1945 capituleerde Duitsland uiteindelijk en op 7 mei dat jaar was er een groot feest om de Dam. Vanuit De Groote Club aan de Dam schoot een Duitse soldaat op de mensen massa. 32 mensen kwamen om het leven en 300 mensen raakten gewond. Toch bleef er de gehele zomer vreugde. Op 8 mei 1945 werden de Canadezen via de Berlagebrug de stad binnengereden en feestelijk begroet.

Moderne geschiedenis

Koningin Juliana en burgemeester Samkalden openen de nieuwe IJ-tunnel in 1968

Na de Tweede Wereldoorlog werd de schade van de oorlog opgeruimd en werd de stad onder handen genomen. Het Algemeen Uitbreidingsplan uit 1935 werd verder uitgevoerd en ook werd Amsterdam-Noord uitgebreid. Dit was nodig om genoeg woningen voor iedereen te creëren, aangezien er in Nederland een woningtekort dreigde. De IJ-tunnel zorgde in 1968 voor een snelle verbinding tussen beide delen van Amsterdam. Ondertussen was er ook veel protest van de bevolking voor de nieuwe plannen.

In de jaren 1950 en 1960 wilde men de binnenstad zo bewoonbaar mogelijk houden. Door de komst van onder meer de auto was het moeilijk om dit te waarborgen, aangezien de straten nooit gebouwd waren op autowegen. De aanleg van een autosnelweg door de Nieuwmarktbuurt in 1972 zorgde voor veel protest, onder meer doordat vele historische panden werden afgebroken.

In de jaren 1970 bedacht de stad dat nieuwe gezinnen beter in de huizen uit de 19e eeuw konden wonen, maar deze waren veel te klein. Ze weken uit naar andere steden, zoals Hoorn, Haarlem, Alkmaar, Purmerend en de nieuwgebouwde steden Almere en Lelystad. De verhuizing zorgde ervoor dat vooral Almere explosief groeide. Ondertussen begon men de oude huizen op te knappen en te moderniseren. Veel panden in de binnenstad werden ingenomen door bedrijven en winkels. Ook werden veel leegstaande huizen gekraakt. Inmiddels is er een omgekeerde trend, waarbij mensen het liefst in Amsterdam wonen in plaats van buiten de stad. Dit leidt tot hoge huurprijzen en woningkrapte.

De flats kort na de Bijlmerramp

Na de oorlog leefden ook de inwoners van Amsterdam op. Veel immigranten uit de voormalige koloniën Indonesië en Suriname kwamen naar Nederland, net als gastarbeiders uit Marokko, Turkije en een aantal Europese landen. In de nieuwe Bijlmermeer gingen veel van hen wonen. Deze wijk werd het wonen van de toekomst genoemd, maar eigenlijk vond men er aanvankelijk helemaal niets aan. Het was te duur en te ver weg.

In 1960 was Amsterdam het centrum van verzet. Zo liepen er hippies in het Vondelpark, bezetten studenten in 1969 het Maagdenhuis van de universiteit en voerden de provo's verschillende acties uit. Ook waren er veel protesten voor de gelijkwaardigheid van vrouwen, lhbt'ers en voor het milieu. In 1966 waren de protesten vooral te merken door de Nieuwmarktrellen tijdens de inhuldiging van koningin Beatrix en de telegraafrellen. De stad begon zich tolerant, progressief en liberaal op te stellen.

De troonswisseling van 2013 vond ook plaats in Amsterdam

Ook waren er diverse rampen. Op 4 oktober 1992 was er een grote vliegramp, de Bijlmerramp. Hierbij crashte een vliegtuig op een flat in de Bijlmermeer en vielen er vele doden en gewonden. In 2004 werd filmmaker Theo van Gogh op straat vermoord, vanwege zijn uitspraken over de islam. Ondertussen werd de Zuidas gebouwd en werd de Noord/Zuidlijn (metro) aangelegd.

Tijdens de Kredietcrisis van 2007 werd de stad hard getroffen. Dit zorgde voor protesten van de Occupy Amsterdam in 2011, die zich tegen het kapitalisme keerden. Op het Beursplein stonden toen wekenlang honderd tentjes. Ondertussen werden veel bezienswaardigheden aangepakt voor langere tijd. Zo waren de musea op het Museumplein jaren dicht.

Inmiddels ondervindt Amsterdam problemen aan het aantal toeristen. Zo zijn er teveel Airbnb's en wordt de stad overspoeld met toeristen. Dit zorgt voor veel overlast en de stad wordt steeds minder bewoonbaar. Ook hebben studenten en starters steeds meer moeite om een huis te vinden. Daarnaast neemt de criminaliteit in de stad toe door de spanningen tussen verschillende culturen. Zo zijn er geregeld moorden omwille van drugs. Een trend zijn ook de vele explosies met illegaal vuurwerk en dergelijke.

Geografie

De haven van Amsterdam aan het Noordzeekanaal

Amsterdam ligt in het zuidoosten van de provincie Noord-Holland. De stad is gebouwd waar drie belangrijke waterwegen samenkomen, namelijk de Amstel, het IJ en het Noordzeekanaal. Aan het Noordzeekanaal is ook de Amsterdamse haven te vinden. Het Noordzeekanaal en het IJ vormen een verbinding tussen het Markermeer en de Noordzee. De binnenstad van Amsterdam is gebouwd in een oorspronkelijk drassig gebied en werd daarom verhoogd gebouwd. Gemiddeld ligt de binnenstad één meter boven zeeniveau, terwijl nieuwere wijken lager of zelfs onder zeeniveau liggen. De binnenstad is door de vele grachten opgedeeld in 90 eilanden die met 252 bruggen met elkaar zijn verbonden. De gehele gemeente Amsterdam telt 1539 bruggen. Het landschap van de stad is beïnvloed door de vele polders, waaronder Haarlemmermeer, Watergraafsmeer en Beemster. Dit waren vroeger alle drie meren, maar zijn drooggemaakt. Door de buitenwijken lopen ook rivieren en kanalen, zoals het Amsterdam-Rijnkanaal en het Noordhollandsch kanaal. Door de nabijheid van de Noordzee heeft de stad een gematigd zeeklimaat. De zee heeft veel invloed op het weer. Hierdoor zijn er koele zomers en zachte winters. Sneeuw en ijs komen in winter slechts een paar dagen of weken voor. In de zomers is het er zelden erg heet. Het Amsterdamse klimaat is ook erg nat. Jaarlijks valt er 800 mm regen, meestal in de vorm van korte buien. Langere regenbuien komen ook voor. Door de vele stenen in de stad kan het water dan niet goed infiltreren en kunnen kelders en souterrains onderlopen. Ook liggen er dan veel plassen op straat en kan het riool het vele water niet aan. Vooral 's winters, wanneer de waterstanden hoger zijn, is dit een probleem. Daarom worden er tegenwoordig maatregelen getroffen voor dit probleem.

Schaatsen op de Keizersgracht tijdens de winter van 2007

Het grootste gedeelte van de gemeente is bebouwd. Slechts 12% is over voor natuur en recreatie. Vaak zijn dit bossen en parken. Bekende bossen en parken zijn het Amsterdamse Bos, het Vondelpark en het Oosterpark. Het noordelijke deel van de stad, Amsterdam-Noord, is via een veerpont of via tunnels bereikbaar. Er zijn dus geen bruggen over het IJ en het Noordzeekanaal binnen de stad. Er is wel een brug over het Buiten-IJ: de Schellingwouderbrug. Amsterdam-Zuidoost behoort weliswaar bij de gemeente, maar grenst niet aan de andere stadsdelen. In gemeente Amsterdam liggen ook een aantal dorpen die niet aan de stad zijn vastgegroeid, zoals Sloten, Sloterdijk en Ruigoord. De gemeente Amsterdam grenst aan de gemeenten Zaanstad, Oostzaan, Landsmeer, Waterland, Gooise Meren, Weesp, De Ronde Venen, Diemen, Ouder-Amstel, Amstelveen en Haarlemmermeer. De plaatsen Zaandam, Muiden, Duivendrecht, Ouderkerk aan de Amstel en Badhoevedorp behoren onder meer tot de voorsteden van Amsterdam.

Bevolking

Algemeen

Eén van de versierde boten van de Pride Amsterdam

De stad Amsterdam had in 2023 meer dan 918.000 inwoners. Het aantal inwoners steeg tot in 1963: toen woonden er 870.000 mensen in de stad, maar daalde daarna weer. Veel mensen verlieten toen Amsterdam en gingen wonen in onder meer Zaanstad, Amstelveen, Weesp, Haarlem of het nieuw gebouwde Almere. Nog steeds zijn dit populaire plaatsen waar voornamelijk jonge gezinnen zich vestigen. Hier is namelijk meer ruimte en het is het rustiger dan in de stad zelf. Sinds 1984 is het aantal inwoners weer steeds gegroeid.

In de stad is een groot verschil in inkomens te zien. De rijke burgers wonen meestal in het centrum. Voornamelijk de Grachtengordel is een populaire plek om een huis te hebben. Ook de wijk Amsterdam-Zuid en sinds de jaren 80 ook de Jordaan en de eilanden zijn voor rijken weggelegd. De Jordaan was ooit een wijk voor de arme bevolking en de eilanden werden voor industrie en door de haven gebruikt. Tegenwoordig vinden er veel projecten in deze laatste wijken plaats om ze aantrekkelijker te maken. De mensen met de laagste inkomens wonen meestal in Bos en Lommer, Overtoomse Veld, de Bijlmer en Amsterdam-Noord. Vooral de Bijlmer is bekend om haar witte flats, die van bovenaf een honinggraad vormen. Middengroepen wonen onder meer in de Rivierenbuurt, het Oostelijk Havengebied, IJburg en de Staatsliedenbuurt. Verschillende van deze wijken worden ook onder handen genomen om ze leefbaarder te maken.

Amsterdam staat bekend als één van de tolerantste steden ter wereld. De stad is al eeuwenlang erg tolerant op het gebied van geloof en nationaliteit. In de 19e eeuw was de stad het centrum van de sociaaldemocratie, een politieke beweging gericht op arbeiders. Tegenwoordig is de stad meer liberaal, mede door het hoge aantal studenten. Op veel gebieden is de stad vrij open. Amsterdam opende in 1968 haar eerste coffeeshop en heeft tegenwoordig de meeste coffeeshops van Nederland. Ook is prostitutie op de Wallen toegestaan. Daarnaast was Amsterdam in 2001 de eerste plaats ter wereld waar het homohuwelijk gesloten werd. Op het gebied van lhbt-rechten wordt Amsterdam ook wel de Homohoofdstad genoemd, mede vanwege de bekende Pride Amsterdam en positieve benadering van lhbt'ers.

Nationaliteiten

Chinatown is een wijk met veel Chinese inwoners

Iets minder dan helft van de inwoners van Amsterdam heeft een niet-Nederlandse nationaliteit. Tijdens de laatste telling in 2015 bleek dat Amsterdam maar liefst 180 nationaliteiten heeft. Dit houdt in dat de Amsterdam inwoners heeft van over de gehele wereld. Dit heeft te maken met de geschiedenis en de tolerantie van de stad. Door de het vele werk waren er vroeger handen van buitenaf nodig. Tegenwoordig is dat nog steeds het geval. Daarnaast zitten ook een hoop multinationals met internationale werknemers ('expats') in de stad en wonen er ook een hoop studenten in Amsterdam.

Als jij kijkt naar waar de inwoners met een andere migratieachtergrond vandaan komen, verschilt dit niet veel van het gemiddelde van Nederland. De grootste groepen komen uit Turkije, Marokko, Suriname, voormalig Nederlands-Indië en verschillende lidstaten van de Europese Unie. Circa 20% van de bevolking komt uit een Europees land, terwijl 30% uit een niet-Europees land komt. Dit is wel hoger dan het landelijk gemiddelde. Door de verschillende nationaliteiten wordt Amsterdam een multiculturele stad genoemd.

Religie

De Nieuwe Kerk wordt door de ontkerkelijking niet meer gebruikt voor kerkdiensten.

Amsterdam heeft al eeuwen vele geloven getolereerd en in de stad zelf merkt men hier dan ook nog steeds veel aan. Hoewel de stad pas in 1578 haar katholieke regering afzette en protestants werd, bleven de katholieken in de stad wonen. Hun kerken waren ze echter kwijtgeraakt en ze richtte nieuwe kerken (schuilkerken) op op de zolders en in de kelder van normale huizen. Een deel van hen ontvluchtte de stad, maar veel katholieken bleven in Amsterdam wonen. Enige tijd later werd het rooms-katholicisme weer legaal, waarna ze nieuwe kerken bouwden. Amsterdam was één van de eerste steden in Europa waar joden synagogen mochten bouwen. Er was geen andere stad in Europa waar de Joodse bevolking zoveel rechten had. Dit zorgde ook voor een grote Joodse bevolking in Amsterdam. Tegenwoordig is deze kleiner dan vroeger, doordat in de Tweede Wereldoorlog een groot deel van hen werd gedeporteerd en vermoord. Een gedeelte van de overlevenden keerde terug naar Amsterdam, maar ook vertrokken er veel Joden naar bijvoorbeeld de VS en Israël.

Amsterdam telt vele kerken, zoals de Nieuwe Kerk, de Oude Kerk, de Sint-Nicolaaskerk en de Westerkerk. Tegenwoordig is slechts 17% van de bevolking christelijk. 56% van de bevolking hangt geen geloof aan. Dit zie je bij meer steden in de Randstad terug en is hierdoor niet ongewoon. De islam heeft aanhang bij 14% van de bevolking. Het grootste gedeelte van de aanhangers heeft een Turkse of Marokkaanse achtergrond. Door de sterke groei onder deze bevolkingsgroepen wordt verwacht dat de islam binnen enkele jaren de grootste godsdienst is van Amsterdam. Kleinere religies zijn het jodendom, het hindoeïsme (voornamelijk uit Suriname) en het boeddhisme. De bekendste boeddhistische tempel in de stad is de He Hua Tempel in de Chinese buurt.

Verkeer en vervoer

Autoverkeer

Autosnelwegen om Amsterdam en Amsterdamse stadsroutes

Amsterdam ligt in de Randstad. Hierdoor is Amsterdam te bereiken via verschillende snelwegen. Hieronder staat een lijstje:

• A1 Amsterdam – Hilversum – Amersfoort – Apeldoorn – Deventer – Hengelo – Duitsland
• A2 Amsterdam – Utrecht – 's-Hertogenbosch – Eindhoven – Weert – Geleen – Maastricht – grens met België bij Wezet (Visé) en na Luik (Liège)
• A4 Amsterdam – Schiphol – Leiden – Den Haag – Delft - Rotterdam - Bergen op Zoom - Antwerpen (B)
• A5 Hoofddorp - Haarlem - Amsterdam
• A8 Amsterdam – Zaanstad, vanaf Zaanstad via A7 ook verbinding met Purmerend – Hoorn – Middenmeer – Afsluitdijk – Sneek – Joure – Heerenveen – Drachten – Groningen – Bad Nieuweschans – Duitsland
• A9 Diemen – Amstelveen – Haarlem – Beverwijk – Alkmaar
• A10 Ringweg Amsterdam: Amsterdam-Zuid – Amsterdam Bijlmer – Amsterdam-Centrum – Amsterdam-Noord – Amsterdam Westpoort – Amsterdam Sloterdijk – Riekerpolder – Amsterdam-Zuid

Tram, bus en metro

Eén van de voertuigen van de Amsterdamse metro

Het openbaar vervoer in Amsterdam wordt geregeld door het GVB, het Gemeentelijk Vervoersbedrijf. 30% van de verplaatsingen vindt plaats met het openbaar vervoer. Sinds 1900 heeft de stad een tram, sinds 1925 bussen en sinds 1977 ook een metro. De Amsterdamse metro bestaat sinds 2018 uit 5 lijnen, waaronder de bekende Noord/Zuidlijn. Amsterdam was de tweede stad van Nederland met een metro. Rotterdam kreeg er eentje een paar jaar eerder. Het metronetwerk van Amsterdam is een stuk kleiner en maakt gedeeltelijk gebruik van sneltrams. Het netwerk loopt ook door naar de randgemeenten, zoals Amstelveen.

Qua trams zijn 14 lijnen en qua bussen 25 lijnen. Het GVB heeft tevens veerboten over het IJ voor fietsers en voetgangers. De meeste hiervan zijn gratis. Verder zijn er ook verschillende taxi's. Sinds 2006 is er een speciale fietstaxi en sinds 2007 ook een tuktuk. Qua taxi's heeft Amsterdam ervan de meeste van heel Nederland. Amsterdam heeft bij station Duivendrecht ook een groot platform voor internationale bussen van Eurolines.

Spoorwegen

Station Amsterdam Sloterdijk

Amsterdam heeft 13 spoorwegstations. Hiervan liggen er 10 in de stad zelf en 3 in kleinere plaatsen in de gemeenten. Het grootste station van de stad is station Amsterdam Centraal, waar ook internationale treinen aankomen. Amsterdam Centraal staat bekend om haar historische gebouw op het Stationseiland en is één van de grootste stations in Nederland. Daarnaast zijn station Amsterdam Sloterdijk, station Amsterdam Zuid, station Amsterdam Bijlmer ArenA en station Amsterdam Amstel nog erg belangrijk. Zij ontvangen intercity's en dienen als overstapstation. Station Amsterdam Holendrecht, station Amsterdam Lelylaan, Station Amsterdam Muiderpoort, station Amsterdam Science Park en station Amsterdam RAI zijn een stuk kleiner. Het laatste station, halte Amsterdam ArenA, wordt enkel tijdens evenementen en voetbalwedstrijden gebruikt.

Naast deze tien stations zijn er nog 3 kleinere haltes, Station Duivendrecht, Station Diemen en Station Diemen Zuid. Vanuit de stad rijden er treinen naar onder meer Rotterdam, Den Haag, Haarlem, Utrecht, Almere, Den Helder en Schiphol. Er is een speciale spoorlijn aangelegd vanaf Amsterdam Centraal naar Schiphol voor de reizigers. Internationale treinen rijden onder meer naar Duitsland, België, Engeland, Frankrijk, Zwitserland en Oostenrijk. Dit zijn de ICE, de Eurostar en de Thalys.

Luchtverkeer en scheepvaart

De ingang van luchthaven Schiphol

In de gemeente Haarlemmermeer ligt het vliegveld Schiphol. Dit vliegveld is erg belangrijk voor Amsterdam. Er werken namelijk 57.000 mensen, waarvan een groot deel uit Amsterdam komt. Het vliegveld is de grootste luchthaven van Nederland en de 4e in Europa. Schiphol verwerkt zo'n 60 miljoen passagiers per jaar en daarnaast nog zo'n 1,6 miljoen ton aan goederen. De Luchthaven heeft meer dan 200 verbindingen wereldwijd. De hoofdgebruiker van de luchthaven in de Frans-Nederlandse ondernemening Air France-KLM. Vooral de toestellen van KLM zelf zijn op de luchthaven te vinden. Ook easyJet en Transavia gebruiken Schiphol als hub.

De haven van Amsterdam is na de Rotterdamse haven de belangrijkste haven in Nederland. Door middel van het Noordzeekanaal is de haven verbonden met de Noordzee. Tegenwoordig ligt de Amsterdamse haven ook grotendeels van het Noordzeekanaal. Delen van de haven liggen buiten de gemeente, namelijk in Beverwijk, Velsen, IJmuiden en Zaanstad. Naast het vervoer van goederen is de Amsterdamse haven ook belangrijk voor de cruiseschepen, die stad bezoeken. Speciaal hiervoor is de Passenger Terminal Amsterdam aangelegd. De Amsterdamse haven is de vierde van Europa, maar verschilt niet veel met middelgrote Europese havens.

Cultuur

De Amsterdamse grachten met de vele woonboten en historische grachtenpanden

Architectuur

Amsterdam is met name bekend om de unieke architectuur. Dit zijn voornamelijk de vele grachten en de historische grachtenpanden uit de Gouden Eeuw. Deze grachtenpanden waren vrij duur om te bouwen en iemand die in zo'n huis woonde was dan ook erg rijk. De voorgevel van een grachtenpand werd versierd met beelden, ornamenten en houtsnijwerk. Ook werd er soms een trappetje toegevoegd. De bovenkant van de gevel werd ook versierd in de vorm van bijvoorbeeld een trap- of een lijstgevel. De grachtenpanden zijn vrij smal, maar ook erg hoog en diep. Dit had een reden. Vroeger werd er alleen belasting geheven in de hoogte van het huis. Hierdoor werd gekozen om smallere huizen te bouwen. Achter de huizen zijn soms wel enorme tuinen te vinden. Sommige huizen werden gebruikt als pakhuizen of handelskantoren.

De flats op de Vrijheidslaan zijn in de Amsterdamse School gebouwd

Tegenwoordig worden veel grachtenpanden gebruikt door bedrijven als kantoor of zijn ze onderverdeeld in verschillende appartementen. Er zijn nog steeds weinig mensen die een heel grachtenpand kunnen betalen. Vanwege de vele grachten en de oude binnenstad is Amsterdam in het buitenland bekend als het "Venetië van het Noorden". De Italiaanse stad Venetië is namelijk ook bekend om haar vele water en daarom zijn er veel overeenkomsten.

Later is men van de bouwstijl van de grachtenpanden afgeweken en sindsdien zijn alle Nederlandse bouwstijlen wel in de stad te vinden. Een bekende bouwstijl is de Amsterdamse School. De Amsterdamse School maakt veel gebruik van roodbruine bakstenen en dakpannen in bijna dezelfde kleuren. Michel de Klerk, Jo van der Meij en Piet Kramer waren de belangrijkste architecten van de Amsterdamse School. De stijl was toen erg vernieuwend en werd vooral in de jaren 10 tot en met 30 toegepast.

Bezienswaardigheden

De Dam in Amsterdam

Amsterdam heeft enorm veel bezienswaardigheden. Op de Dam kan met het Paleis op de Dam vinden. Tegenwoordig dient dit als koninklijk paleis en wordt gebruikt om staatshoofden te ontvangen en tijdens evenementen, zoals de troonswisseling in 2013. Doordat de koning zelf in Den Haag woont, kan men een rondleiding doen door het paleis. Tegenover het paleis vindt men het Nationaal Monument ter nagedachtenis van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Ook vindt men hier de Nieuwe Kerk. Amsterdam heeft vele oude straten en grachten, zoals de Kalverstraat, de P.C. Hooftstraat, de Keizersgracht en de Prinsengracht. De Amsterdamse Grachtengordel om het centrum heen staat op de Werelderfgoedlijst. Het Huis met de Hoofden is een goed voorbeeld van z'n oud grachtenpand.

Een nieuwer monument is de Beurs van Berlage uit 1903. Vroeger diende dit als de beurs van de stad en werd er gehandeld. Tegenwoordig is er een andere beurs en wordt het gebouw gebruikt voor evenementen, exposities en als theater. Bekende hotels van de stad zijn het American Hotel, het Victoria Hotel en het Amstel Hotel. Het Victoria Hotel ligt in de buurt bij het Centraal Station dat in dezelfde stijl is gebouwd als het Rijksmuseum. Bij het Rijksmuseum kan men ook het bekende Concertgebouw vinden, waar veel klassieke stukken worden opgevoerd. Het ballet en de opera kan men samen met het stadhuis vinden in het Stopera. Amsterdam heeft ook een eigen dierentuin, Artis. Deze ligt in het midden van de stad.

Musea

Het Rijksmuseum Amsterdam.

Amsterdam kent vele musea, waarvan een aantal een groot deel van de Nederlandse kunstcollectie herbergen. Het bekendste museum van Amsterdam is het Rijksmuseum. Dit opende in 1885 en neemt de bezoeker mee op een reis door de Nederlandse geschiedenis. Het bekendste stukje van het museum is de Eregalerij, waar De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn hangt. Het Rijksmuseum ligt aan het Museumplein, waar ook het Stedelijk Museum Amsterdam (moderne kunst) en het Van Gogh Museum (kunst van Vincent van Gogh) te vinden zijn. Ook deze twee musea zijn erg bekend en worden druk bezocht. Alle drie de musea zijn een aantal jaar geleden voor lange tijd gesloten geweest voor restauratie.

Een ander populair museum is het Anne Frank Huis. Dit museum is gevestigd in hetzelfde gebouw waar Anne Frank tussen 1942 en 1944 ondergedoken zat. Aanvankelijk zou het gebouw na de Tweede Wereldoorlog gesloopt worden, maar dit zorgde voor te veel verontwaardiging. Hierom besloot men in 1957 het gebouw te kopen en er een museum van te maken, ter nagedachtenis van Anne Frank.

Het Scheepvaartmuseum

Naast het oude Achterhuis is er ook een museumdeel gewijd aan de oorlog. Een ander museum omtrent de Tweede Wereldoorlog is het Verzetsmuseum Amsterdam. Dit museum richt zich op Nederland gedurende oorlogstijd. Ook de Hollandsche Schouwburg doet tegenwoordig dienst als oorlogsmonument.

In Het Grachtenhuis kunnen bezoekers ervaren hoe de grachtenhuizen er in de Gouden Eeuw uitzagen. Het museum is gevestigd in een oud grachtenhuis, dat ingericht is zoals vroeger het geval was. Het Amsterdam Tulip Museum vertelt de bijzondere geschiedenis van de tulp. In het Tropenmuseum ervaren bezoekers de kunst uit onder meer Suriname en voormalig Nederlands-Indië. In Het Scheepvaartmuseum krijgt men meer te weten over de geschiedenis van Nederlandse scheepvaart. Het Joods Historisch Museum gaat dieper in op de Joodse geschiedenis en cultuur in Nederland. Het H'Artmuseum, dat eerst Hermitage Amsterdam heette, toont een deel van de kunst van de Russische Hermitage in Sint-Petersburg. Het Amsterdam Museum vertelt meer over de geschiedenis van de stad Amsterdam zelf en de Amsterdam EXPO laat internationale reizende tentoonstellingen zien.

Evenementen

Het IJ gedurende de Sail Amsterdam in 2015

In Amsterdam vinden een aantal evenementen plaats. Jaarlijks zijn verschillende monumenten en musea geopend op de Open monumentendag en de Amsterdam Museumnacht. De toegang tot deze monumenten en musea is dan gratis. Op de Museumnacht betaalt men een kleine prijs om alle musea te bezoeken. Vaak worden er ook andere dingen omheen georganiseerd. Het Amsterdam Dance Event is het grootste festival voor elektronische muziek ter wereld. Het vindt plaats in de derde week van oktober en duurt vijf dagen. Tweemaal per jaar vindt de Amsterdam Fashion Week plaats, waarin mode wordt tentoongesteld. In het laatste weekend van augustus wordt de Uitmarkt georganiseerd, waarin men de laatste culturele activiteiten krijgt te horen. Dit gebeurt door middel van een markt op straat. Om de vijf jaar vindt ook Sail Amsterdam plaats. In deze botenparade kan men boten van over de hele wereld zien en vaak ook bezoeken.

Daarnaast vinden ook veel nationale herdenkingen plaats in de stad. Nationale Dodenherdenking (4 mei) vindt plaats op de Dam. Hier herdenkt men de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. De koning en leden van het kabinet en parlement zijn erbij aanwezig. De herdenking begint traditioneel met twee minuten stilte. Daarna worden er kransen rondom het Nationaal Monument neergelegd en gedichten voorgedragen. Op Koningsdag is Amsterdam de plaats die het drukst bezocht. Er zijn verschillende markten en concerten. De laatste keer dat de koninklijke familie in Amsterdam was in 1980 en daarnaast nog tijdens de troonswisseling van 2013. De plantententoonstelling Floriade is zowel in 1972 als in 1982 in Amsterdam geweest. Het Eurovisiesongfestival is was in 1970 in Amsterdam. Ook is de wereldtentoonstelling in 1883 in Amsterdam geweest. De Olympische spelen waren er in 1928. Meer hierover onder Sport.

Stadsleven

Media

Het hoofdkantoor van de Telegraaf Media Groep

Amsterdam is een belangrijke stad binnen de Nederlandse media. Na het Media Park in Hilversum hebben sommige televisiezenders en vele kranten hun kantoor in Amsterdam staan. Van de mediabedrijven zend SBS Broadcasting vanuit Amsterdam uit. Dit bedrijf is verantwoordelijk voor de televisiezenders Veronica, NET5 en SBS6. Ook de regionale omroep RTV Noord-Holland en de lokale omroep AT5 zijn allebei in Amsterdam gevestigd. Ook BNR Nieuwsradio zit in Amsterdam. Van de dagbladen en nieuwswebsites zijn er nog meer in Amsterdam gevestigd. Een echte Amsterdamse krant is Het Parool, dat tijdens de Tweede Wereldoorlog als verzetskrant begon. Sinds 1997 wordt deze alleen in Amsterdam en omstreken verspreid. De Telegraaf Media Groep zit ook in Amsterdam, waar o.a. De Telegraaf, GeenStijl en Dumpert onder vallen. Ook de kranten Trouw, Het Financieele Dagblad en De Volkskrant zitten in Amsterdam. Sommige televisie- en radiozenders die ergens anders zijn gevestigd hebben ook studio's in Amsterdam. Een voorbeeld zijn verschillende talkshows en informatieve programma's, die worden uitgezonden vanuit de stad.

Niet alleen zijn er veel bedrijven gevestigd in Amsterdam, maar ook een hoop boeken, series en films spelen zich af in de stad. In de Nederlandse literatuur spelen onder meer Het Achterhuis, Publieke Werken, De Tweeling en De Aanslag zich (deels) af in de stad. Verschillende van deze boeken zijn later verfilmd, waarbij de locatie niet is veranderd. Van de films was er in de jaren 30 zelfs een heel filmgenre dat zich afspeelde in de Jordaan. Dit was het gevolg van het succes van de film De Jantjes uit 1934, één van de eerste Nederlandse geluidfilms. Later gebruikten ook Ciske de Rat en Zwartboek, Hartenstraat Amsterdam als locatie. Internationale films, zoals The Fault in Our Stars, speelden zich ook af in de hoofdstad. Jaarlijks worden er op de Nederlandse televisie meerdere series gelanceerd, waarbij Amsterdam de locatie is. De bekendste is waarschijnlijk de politieserie Baantjer, wat jarenlang te zien was. Anders series zijn een korter leven beschoren. Veel bekeken was ook de televisieserie De kleine waarheid.

Onderwijs

Eén van de gebouwen van de Vrije Universiteit Amsterdam

Amsterdam heeft twee universiteiten, namelijk de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). Dit maakt Amsterdam de enige stad in Nederland met twee grote universiteiten. De Vrije Universiteit is opgericht in de tijd dat godsdienstig onderwijs niet door de staat gefinancierd werd. De VU is tegenwoordig niet meer godsdienstig, maar wordt nog steeds niet door de staat maar door een stichting gesteund. De UvA wordt wel door de staat gesteund en is ook een stuk ouder dan de VU. De UvA en de Vu werken op veel gebieden samen. De UvA heeft circa 28.000 studenten en de VU 19.000 studenten.

Er zijn vier hogescholen, namelijk de Hogeschool van Amsterdam, de Gerrit Rietveld Academie, de Hogeschool Inholland en de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. De Hogeschool van Amsterdam is de grootste van de stad en heeft ook het grootste aantal opleidingen. Amsterdam heeft tevens vijf scholen die enkel gymnasium aanbieden, namelijk het Barlaeus Gymnasium, het Vossius Gymnasium, het St. Ignatius Gymnasium, Het 4e Gymnasium en het Cygnus Gymnasium. Ongeveer de helft van alle scholen in Amsterdam is religieus, terwijl de andere helft openbaar is.

Sport

De Johan Cruijff ArenA, de thuisbasis van voetbalclub Ajax

Amsterdam mocht in 1928 de Olympische Spelen organiseren, de enige editie die in Nederland plaatsvond. Speciaal hiervoor werd het Olympisch Stadion gebouwd. Tegenwoordig is het stadion gerestaureerd en is het start- en finishpunt voor de marathon van Amsterdam. Ook de Dam tot Damloop, de Head of the River Amsterdam, de Zesdaagse van Amsterdam en de Amsterdam Swim zijn terugkerende evenementen. In het verleden zijn ook de Tour de France en de Ronde van Italië eenmalig in de stad gestart. Tijdens het EK 2000 in Nederland en België was Amsterdam ook één van de speelsteden. Tijdens het EK 2020 was Amsterdam opnieuw één van de speelsteden.

AFC Ajax is een Amsterdamse profvoetbalclub, ze spelen in de Johan Cruijff ArenA. De club is opgericht op 18 maart 1900 en ze zijn dus in 111 jaar 30 keer landskampioen geworden. De Arena waar ze in spelen is niet van Ajax zelf, behalve de kleedkamers die zijn wel eigendom van de Amsterdamse voetbalclub. De eerste shirtsponsor van Ajax was TDK, en de eerste kledingsponsor was Le Coq Sportief. Nu is de shirtsponsor Aegon en de kledingsponsor Adidas. Ze hebben in totaal 4 keer de Europacup 1/Champions League gewonnen en 2 keer de Wereldbeker.

Politiek

In Amsterdam zijn er voor het laatst gemeenteraadsverkiezingen gehouden in 2022. Oorspronkelijk was altijd de Partij van de Arbeid de grootste in Amsterdam. Deze partij wist tussen 1962 en 2010 altijd wel een groot deel van de zetels te halen, meestal tussen 15 en 20 in van de 45. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 werd echter Democraten 66 de grootste partij en tussen 2018 en 2022 was GroenLinks de grootste partij. In 2022 werd de Partij van de Arbeid na 8 jaar weer de grootste partij van Amsterdam.

De zetelverdeling in de Amsterdamse gemeenteraad ziet er als volgt uit:

Partij			Zetels
	Partij van de Arbeid	PvdA	9
	GroenLinks	GL	8
	Democraten 66	D66	7
	Volkspartij voor Vrijheid en Democratie	VVD	5
	BIJ1		3
	Partij voor de Dieren	PvdD	3
	Socialistische Partij	SP	2
	DENK		2
	JA21		2
	Christen-Democratisch Appèl	CDA	1
	Forum voor Democratie	FvD	1
totaal			45

Gemeentebestuur

Burgemeester Femke Halsema van GroenLinks

Het gemeentebestuur wordt tussen 2022 en 2026 gevormd door de PvdA, GroenLinks en D66. Het college van burgemeester en wethouders (college van B&W) ziet er als volgt uit:

Collegelid		Partij
	drs. F. (Femke) Halsema burgemeester	GroenLinks
	dr. M. (Marjolein) Moorman wethouder onderwijs en armoede	PvdA
	bc. M.H.W. (Hester) van Buren wethouder financiën	PvdA
	bc. S. (Sofyan) Mbarki wethouder economische zaken'	PvdA
	drs. R. (Rutger) Groot Wassink wethouder sociale zaken	GroenLinks
	bc. T. (Touria) Meliani wethouder cultuur	GroenLinks
	drs. Z. (Zita) Pels wethouder ruimtelijke ordening en duurzaamheid	GroenLinks
	bc. R. (Reinier) van Dantzig wethouder woningbouw	D66
	S.J. (Shula) Rijxman wethouder zorg, ict, media en deelnemingen	D66
	drs. M. (Melanie) van der Horst wethouder verkeer, vervoer en luchtkwaliteit	D66

Stadsdelen

De Stadsdelen van Amsterdam.

De stad Amsterdam is opgedeeld in acht stadsdelen en één stadsgebied. Deze werden tot aan 2014 deelgemeenten genoemd. 7 van de 8 stadsdelen hebben tegenwoordig een eigen bestuur. Tegenwoordig wordt dit bestuur een bestuurscommissie genoemd, terwijl ze voorheen een eigen stadsdeelraad en dagelijks bestuur hadden. De stadsdelen zijn in het leven geroepen, aangezien Amsterdam een grote stad is en deze goed bestuurd moet worden. Door een extra niveau toe te voegen lukt dit beter. Alle stadsdelen hebben zo'n bestuur met uitzondering van Westpoort. Dit komt omdat hier alleen maar industrie en havengebieden zijn. Westpoort wordt direct door de gemeente zelf bestuurd, wat ook vroeger met het Centrum het geval was. Deze manier van besturen komt slechts één in andere gemeente op zo'n grote schaal voor, namelijk Rotterdam.

In 2010 zijn de stadsdelen opnieuw ingedeeld. Amsterdam kent daardoor tegenwoordig de volgende stadsdelen:

• Amsterdam-Centrum
• Amsterdam Nieuw-West
• Amsterdam-Noord
• Amsterdam-Oost
• Amsterdam-West
• Amsterdam-Westpoort
• Amsterdam-Zuid
• Amsterdam-Zuidoost

Daarnaast kent Amsterdam het stadsgebied Weesp-Driemond. In dat gebied liggen Weesp en Driemond.

Hoofdstad van Nederland

Amsterdam is de hoofdstad van Nederland, maar het parlement, de koning en de regering zetelen in Den Haag. Zelfs alle ministeries en de meeste landelijke overheidsdiensten zitten in Den Haag, net als een groot deel van de ambassades. Dit is vrij apart, aangezien deze situatie enkel in Bolivia voorkomt. In bijna alle landen is het zo dat de hoofdstad ook de plaats is waar het land wordt bestuurd. In Nederland is dit niet zo en dit is waarom.

Voor 1806 heeft Nederland nooit een hoofdstad gehad, al werd het land vanuit Den Haag bestuurd. Tijdens het Koninkrijk Holland werd Den Haag, daarna Utrecht en vervolgens Amsterdam (in 1808) de hoofdstad van Nederland. In 1810 werd Nederland geannexeerd door Frankrijk en werd Parijs de hoofdstad van het gehele land. Amsterdam had wel de titel als tweede hoofdstad van het land. Toen de Fransen in 1813 uit Nederland vertrokken werd er een grondwet aangenomen die zij dat de koning beëdigd zou worden in Amsterdam en dat Amsterdam de hoofdstad van Nederland werd. Bij een wijziging in 1815 werd dit gewijzigd naar Amsterdam en stad in het huidige België (Brussel) beurtelings. Brussel was toen naast Amsterdam de hoofdstad en de regering zat er om het jaar. In de jaren dat het bestuur in het huidige Nederland zat, werd echter nog steeds Den Haag als bestuursplek gekozen. In 1848 werd Amsterdam wel gezien als plaats waar de koning gekroond werd, maar niet als hoofdstad. Bij de wijzigingen van 1917 en 1983 werd er nergens in de grondwet gezegd dat Amsterdam de hoofdstad is.

Hoewel het nergens in de wet staat, zal iedereen zeggen dat Amsterdam de hoofdstad is en Den Haag de hofstad. Over het algemeen wordt dit aanvaard doordat Amsterdam de grootste en bekendste stad is van Nederland en ook erg belangrijk is op het gebied van geschiedenis, cultuur, handel en toerisme. Van tijd tot tijd zijn er wel plannen geweest voor een andere Nederlandse hoofdstad. Zo wilde koning Lodewijk Napoleon (tijdens het Koninkrijk Holland) van Assen de hoofdstad maken en werd er in 2018 zelfs een voorstel gedaan om van Rotterdam of Den Haag de hoofdstad te maken. Desondanks is de overgrote meerderheid voor Amsterdam als hoofdstad.

Economie

Bedrijven en handel

Markt op de Albert Cuypmarkt

Tegenwoordig is de economie van Amsterdam vooral gericht op handel, toerisme en ICT. De meeste industrie is inmiddels naar andere delen van het land of naar het buitenland vertrokken. In Amsterdam zitten meestal de afdelingen die financiën regelen, die het beleid van het bedrijf bepalen en die nieuwe producten ontwerpen. Ook de beurs van Nederland, de AEX Index, is in Amsterdam gevestigd. Hier worden aandelen verhandeld. Veel banken, verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen en andere financiële instellingen zijn tevens in Amsterdam te vinden. Daarnaast heeft de stad een enorm aanbod aan advocatenkantoren. Ook veel uitgeverijen, drukkerijen en kennisinstituten zitten in de stad gevestigd. Vroeger zaten deze haast allemaal op de Grachtengordel, maar tegenwoordig verhuizen er veel naar de randen van de stad. Vooral de grote bedrijven doen dit, omdat de grond hier goedkoper is en de bereikbaarheid ook beter is. De Zuidas is een speciaal zakendistrict voor deze bedrijven en zo zijn er meer van te vinden in de stad. Op Europees niveau is Amsterdam de vijfde zakenstad van het continent, na Londen, Parijs, Barcelona, Brussel en Frankfurt am Main.

De eigen stadseconomie bestaat tevens uit kleine bedrijven. Een dagje shoppen in Amsterdam kan op diverse plaatsen. Voornamelijk de Kalverstraat, de P.C. Hooftstraat, de Leidsestraat, de Utrechtsestraat, de Magna Plaza, de Nieuwendijk en de Negen Straatjes zijn voorbeelden van winkelstraten. Aan de randen zijn vaker winkelcentra te vinden. De Kalverstraat en de P.C. Hooftstraat zijn de duurste winkelstraten van de stad. Hier zitten vooral luxe merken, zoals Louis Vitton, Gucci en Chanel. Per week vinden er ook nog 33 markten in de stad plaats. Hier worden uiteenlopende dingen verkocht, zoals voedingsmiddelen, boeken, antiek, tweedehandsspullen, planten en bloemen.

Toerisme

De rondvaartboten in de grachten van Amsterdam

De meeste toeristen die naar Nederland komen, brengen een bezoek aan Amsterdam. Amsterdam staat internationaal bekend om haar grachten met panden met bijzondere geveltjes. Veel toeristen maken dan ook een rondvaart door de grachten en bezoeken musea en andere bezienswaardigheden. Het toerisme levert Amsterdam dan ook een hoop geld op, maar er zijn ook nadelen. Door het vele toerisme is ook veel vervuiling in de stad en veroorzaakt het ook veel overlast. Door de toeristen verdringen toeristenwinkeltjes de normale winkels voor de inwoners. Daarnaast bieden veel mensen hun huis online te huur aan door middel van Airbnb. Hierdoor stijgen mede de huizenprijzen en wordt wonen of huren steeds duurder. Inmiddels zijn er maatregelen aangekondigd om de overlast tegen te gaan. Zo mag er niet meer 's nachts gevaren worden en moeten er ook genoeg "normale winkels" zijn voor de inwoners. Ook zijn er plannen om toeristen te leiden naar gebieden met minder toeristen. Dit zijn niet alleen de steden Rotterdam en Den Haag, maar er rijden ook bussen naar bijvoorbeeld Giethoorn en Friesland. Ook zijn er speciale routes gekomen door Nederland heen om Amsterdam te ontlasten.

Er zijn ook toeristen die voor iets heel anders naar Amsterdam komen. Dit heeft te maken met de tolerantie van Nederland. In de meeste landen zijn prostitutie en wiet verboden, terwijl dit in Nederland grotendeels gelegaliseerd is. Deze groep toeristen komt naar Amsterdam om hier gebruik van te maken. Zij komen vaak uit het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en het Midden-Oosten.

Bekende Amsterdammers

Geboren in Amsterdam

Hieronder staan alle mensen die geboren zijn de stad of gemeente Amsterdam. Sommige van hen wonen tegenwoordig in een andere plaats.

• Thomas Acda
• Willeke Alberti
• Koos Alberts
• Willeke van Ammelrooy
• Armando
• Lodewijk Asscher
• Barbara Barend
• Dennis Bergkamp
• Adèle Bloemendaal
• Maik de Boer
• Els Borst

• Carlo Boszhard
• Mies Bouwman
• Bredero
• Robert ten Brink
• Johan Cruijff
• Nicolette van Dam
• Eduard Douwes Dekker
• René Froger
• Louis van Gaal
• Jack van Gelder
• Gordon

• Glennis Grace
• Ruud Gullit
• André Hazes
• P.C. Hooft
• Wim Kieft
• Simone Kleinsma
• Jeroen Krabbé
• Martijn Krabbé
• André Kruipers
• Cornelis Lely
• Danny de Munck

• Ivo Niehe
• Matthijs van Nieuwkerk
• Trijntje Oosterhuis
• Gerard Reve
• Dave Roelvink
• Dries Roelvink
• Piet Römer
• Carry Slee
• Nicolaes Tulp
• Yes-R

Wonend in Amsterdam

Hieronder staat een lijst van alle mensen die wonen of gewoond hebben in Amsterdam. Zij zijn niet geboren in Amsterdam en kunnen tegenwoordig ook in een andere plaats wonen.

• Khadija Arib
• Marco van Basten
• Thierry Baudet
• Patty Brard
• Herman Brood
• Thomas Dekker
• André van Duin

• Anne Frank
• Theo van Gogh
• Angela Groothuizen
• Hella Haasse
• Patrick Lodiers
• Bridget Maasland

• Harry Mulisch
• Drs. P
• Rembrandt van Rijn
• Art Rooijakkers
• Michiel de Ruyter
• Annie M.G. Schmidt

• Ramses Shaffy
• Sylvana Simons
• Wim Sonneveld
• Humberto Tan
• Georgiana Verbaan
• Joost van den Vondel

Partnersteden

• Athene, Griekenland
• Beijing, China
• Berlijn, Duitsland
• Bombay, India
• Boston, Verenigde Staten
• Brussel, België
• Casablanca, Marokko
• Hanoi, Vietnam
• Istanboel, Turkije
• İzmit, Turkije
• Larache, Marokko

• Londen, Verenigd Koninkrijk
• New York City, Verenigde Staten
• Parijs, Frankrijk
• San Francisco, Verenigde Staten
• São Paulo, Brazilië
• Seoel, Zuid-Korea
• Shenzhen, China
• Şişli, Turkije
• Tanger, Marokko
• Tokio, Japan
• Stockholm, Zweden

Daarnaast werkt Amsterdam vaak internationaal met Curaçao en Sint Maarten samen.

Bronnen

• Amsterdam en Amsterdam (gemeente). Nederlandstalige Wikipedia. Beide versie 24 april 2019.
• Televisieserie De ijzeren eeuw van VPRO. Aflevering Amsterdam, een kolerestad (15 mei 2015). Internet: www.vpro.nl.
• Canon van Amsterdam op www.mokums.nl. Bezocht op 25 april 2019.
• Lesmethode Feniks havo bovenbouw. Hoofdstuk tijd van regenten en vorsten, kenmerkend aspect: Het burgerlijk bestuur en de stedelijke cultuur van de Nederlandse Republiek. Druk 2016.
• Lesmethode Feniks havo 5. Hoofdstuk De Republiek (1515-1648), paragraaf 3 De Gouden Eeuw. Druk 2017.
• Top 15 bezienswaardigheden Amsterdam van www.anbw.nl. Bezocht op 24 april 2019.
• Attracties & bezienswaardigheden in Amsterdam van www.iamsterdam.com. Bezocht op 24 april 2019.
• Binnenlandredactie (15 mei 2018). Amsterdam pakt overlast toerisme aan van www.ad.nl.
• Internationale films opgenomen in Amsterdam van www.muziek-en-film.infonu.nl. Bezocht op 25 april 2019.

	Hoofdsteden in Europa
Onafhankelijke staten: Amsterdam · Andorra la Vella · Athene · Belgrado · Berlijn · Bern · Boedapest · Boekarest · Bratislava · Brussel · Chisinau · Dublin · Helsinki · Kiev · Kopenhagen · Lissabon · Ljubljana · Londen · Luxemburg · Madrid · Minsk · Monaco · Moskou · Nicosia · Oslo · Parijs · Podgorica · Praag · Pristina · Reykjavik · Riga · Rome · San Marino · Sarajevo · Skopje · Sofia · Stockholm · Tallinn · Tirana · Vaduz · Valletta · Vaticaanstad · Vilnius · Warschau · Wenen · Zagreb Afhankelijke gebieden: Douglas · Gibraltar · Longyearbyen · Mariehamn · Saint Helier · Saint Peter Port · Tórshavn

	Agglomeraties in de Metropoolregio Amsterdam
Amsterdam: Amsterdam Flevoland: Almere · Lelystad Amstelland-Meerlanden: Haarlemmermeer · Amstelveen · Aalsmeer · Uithoorn · Ouder-Amstel · Diemen Gooi en Vechtstreek: Hilversum · Gooise Meren · Blaricum · Laren · Huizen · Wijdemeren IJmond: Velsen · Beverwijk · Heemskerk · Uitgeest Zaanstreek-Waterland: Zaanstad · Purmerend · Waterland · Oostzaan · Landsmeer · Wormerland · Edam-Volendam Zuid-Kennemerland: Haarlem · Heemstede · Zandvoort · Bloemendaal