Zonnewijzer
Een zonnewijzer is een instrument waarmee vroeger de tijd werd aangegeven. Een voorloper van het uurwerk, zeg maar. De zonnewijzer werkt eigenlijk alleen als er daglicht is en er geen wolken voor de zon zijn.
Werking
Een staaf of driehoek (de gnomon) werpt een schaduw op een plaat of strook waarop een lijnverdeling staat, die de uren aangeeft. Het is in feite de schaduw van de zon (zonlicht) die zich langs de hemel verplaatst en waardoor de schaduw ook steeds opschuift.
Het aantal graden waarin de schuine hoek van de staaf of driehoek is gemaakt hangt af van de breedtegraad waar de de zonnewijzer is geplaatst. De hellingshoek zal in Nederland anders zijn dan bijvoorbeeld in Spanje omdat dat dichter bij de evenaar ligt.
Om een zonnewijzer goed te laten werken moet deze dus op de juiste manier op de zon en evenwijdig aan de aardas gericht zijn. Omdat de aarde niet in een cirkel maar in een ovaal (ellips) om de zon draait en de aardas als het ware iets wiebelt, is de tijdsaanduiding op een zonnewijzer niet altijd helemaal juist (het kan op bepaalde momenten wel een kwartier afwijken ten opzichte van een hedendaagse klok). Het geeft daarbij eigenlijk altijd de wintertijd aan, want je kunt de streepjes die de uren aangeven niet even verplaatsen (wat bij een analoge wijzerklok of digitale klok wel kan).
De zonnewijzer geeft de plaatselijke tijd aan. De zon staat om 12 uur tussen de middag op z'n hoogste stand, en dat is veelal ook de middelste tijdsaanduiding op de zonnewijzer. Hierdoor zullen eenvoudige zonnewijzers meestal geen rekening houden met tijdzones. In Londen is door de draaiing van de aarde de hoogste zonnestand immers een uur later dan in Amsterdam. Ook is de volgorde van de uren voor een zonnewijzer op het noordelijk halfrond, tegengesteld aan eentje op het zuidelijk halfrond.
Het correct maken en plaatsen van een zonnewijzer is dus best ingewikkeld en vraagt om ingewikkelde berekeningen.
Geschiedenis
De vroegste zonnewijzers die bekend zijn uit de archeologische vondsten van schaduwklokken (1.500 v.Chr.) uit de oude Egyptische astronomie en Babylonische astronomie. Vermoedelijk vertelden mensen op een nog vroeger tijdstip de tijd aan de hand van schaduwlengtes, maar dit is moeilijk te bewijzen. Omdat de zonnewijzer natuurlijk afhankelijk is van de schijnende zon, werd deze vaak gecombineerd met een waterklok.