Lijst van Nederlandse spreekwoorden A-E
Naar navigatie springen
Naar zoeken springen
|
|
|
a
- Wie a zegt moet ook b zeggen.
- Als je eenmaal ergens aan begonnen bent, moet je het ook afmaken.
aanhouder
- De aanhouder wint.
- Wie blijft proberen zijn doel te bereiken, heeft uiteindelijk succes. je moet volhouden.
aanval
- De aanval is de beste verdediging.
- Je kunt in een strijd of ruzie beter zelf actie ondernemen dan afwachten.
aap
- Al draagt een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding.
- Wie zich mooi aankleedt wordt daarmee zelf nog niet mooi.
- Of: Wie zich kleedt als iemand van aanzien wordt daarmee nog niet aanzienlijk.
- Of: Fraaie kleding en sieraden maken een lelijk mens niet mooi.
- De spreuk is een navolging van het Latijnse Simia est simia et si aurea gestet insignia. .
- Die spreuk was voor Jacob Cats de aanleiding voor het volgende gedicht (1632):
|
|
- Als apen hoger klimmen willen, ziet men gauw hun blote billen.
- Iemand die meer wil dan hij kan, maakt zich snel belachelijk.
adel
angst
- Angst is een slechte raadgever.
- Laat je niet leiden door angst.
- Emoties zijn gevaarlijk.
appel
- De appel valt niet ver van de boom/stam.
- Kinderen aarden meestal naar hun ouders.
- Wie appelen vaart, die appelen eet.
- Als je handelt in bepaalde goederen, dan zul je deze zelf waarschijnlijk ook gebruiken.
- Iemand die bepaalde werkzaamheden voor een ander moet verrichten, geniet daar doorgaans zelf ook van.
- Eén rotte appel in de mand, maakt al het gave fruit te schand.
- Als één persoon uit een groep zich misdraagt, wordt de hele groep erop aangekeken.
- Of: een negatieve beïnvloeding van één persoon kan vele anderen op het slechte pad brengen.
- Wie zichzelf bewaart, bewaart geen rotte appel.
- Je moet voorzichtig omgaan met jezelf, want het is niet vervangbaar.
april
anker
- Om de kracht van het anker te voelen moet men de storm trotseren.
- Pas als men iets ernstig meemaakt, weet men op wie men kan vertrouwen
arbeid
- Arbeid adelt.
- Met werken kom je vooruit.
bang
- Wie bang leeft, gaat ook bang dood.
- je gaat zoals je geleefd hebt
balk
- Aan een balk, die uit het bos gehaald wordt, moet veel gehakt worden, voor hij in het huis past.
- In een religieuze groep, vereniging, etc,: je kunt leden uit een gemeenschap winnen, maar hun moet wel geleerd worden zich aan te passen.
- Wel de splinter in het oog van de ander zien, maar niet de balk in het eigen oog. (Mattheüs 7:3-5)
- Iemand anders wel bekritiseren, maar eigen gebreken niet opmerken.
baten
- Wat baten kaars en bril, als de uil niet zien (en) wil.
- Al zijn de condities nog zo goed, als de wil ontbreekt kan er niets gebeuren.
- Baat het niet, het schaadt ook niet.Ook:Baat het niet, dan schaadt het niet.
- Misschien helpt datgene wat je doet of gebruikt niet, maar je zult er ook geen nadeel van ondervinden.
- De kosten gaan voor de baten. ook: De kost gaat voor de baat (uit).
- Om geld te verdienen zul je eerst moeten investeren.
bed
- Men moet zijn bed maken zoals men slapen wil.
- Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen daden.
been
- Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen.
- Voor sommige mensen is het moeilijk om aardig te blijven als ze veel succes en geld hebben.
beer
- Je moet de huid niet verkopen voor de beer geschoten is.
- Men moet zich niet beroemen op zijn succes voor men het behaald heeft.
- Ook:Je moet geen dingen toezeggen (beloven) die nog niet van jou zijn.
begin, beginnen
- Een goed begin is het halve werk.
- Een goed voorbereid begin is van doorslaggevende betekenis voor de kans op succes.
- (Goed) begonnen is half gewonnen.
- Wat niet aangevangen wordt komt ook nooit af.
- Wanneer het begin van iets goed is, is de kans groter dat het goed eindigt.
belofte
- Belofte maakt schuld.
- Als men iets heeft beloofd, dan heeft men ook de plicht dit vervolgens ook uit te voeren.
beloven
- Veel beloven en weinig geven, doet de zotten in vreugde leven.
- Je kunt normale mensen niet aan het lijntje houden door hun voortdurend iets te beloven en de belofte nooit daadwerkelijk in te lossen; uiteindelijk zullen alleen gekken je beloftes nog voor waar aannemen.
berg
- Als de berg niet naar Mohammed komt dan moet Mohammed naar de berg komen.
- Als iemand niet naar jou komt dan zul jij naar de ander moeten gaan; als een ander geen initiatief neemt, moet je het zelf maar doen.
bewaren
- Wie wat bewaart, die heeft wat.
- Het bewaren van zaken kan op lange termijn voordelig blijken te zijn.
bezem
- Nieuwe bezems vegen schoon.
- Nieuwe medewerkers (of: nieuwe leiders) pakken de zaken grondig aan.
- Nieuwe bezems vegen schoon, maar oude bezems kennen alle hoeken en gaten.
- Nieuwe medewerkers (of: nieuwe leiders) pakken de zaken grondig aan, maar oude medewerkers (of: oude leiders) weten hoe het moet op grond van ervaring.
bezinnen
- Bezint eer ge begint.
- Denk goed na voor je ergens aan begint. </small.>
bezoek
- Bezoek brengt altijd vreugde aan, zo 't niet bij het komen is, dan bij het gaan.
- Nicolaas Beets
- Bezoek en vis blijven drie dagen fris
- Als je ergens gaat logeren, moet je maar een paar dagen blijven.
bisschop
- De bastaard van de graaf wordt later bisschop.
- Alleen hoge heren kunnen hun buitenechtelijke kinderen een toekomst bieden.
blind
- In het land der blinden is eenoog koning.
- Iemand die weinig kan, wordt toch als deskundig beschouwd, als de overigen nog minder kunnen.
- (Vaak toegeschreven aan Erasmus, maar komt iets anders al voor in de Griekse klassieken.)
bloed
- Het bloed kruipt waar het niet gaan kan.
- Wat iemand graag wil of wat goed bij iemand past, zal die persoon inderdaad ooit gaan doen.
- Of: Familie krijgt meer aandacht of hulp.
blood
- Beter blo(de) Jan dan do(de) Jan.
- Het is beter zich laf blood te gedragen, dan te sterven, dood te zijn.
- zie ook: liever Turks dan Paaps
boer
- Wat de boer niet kent, dat vreet hij niet.
- Hij wenst uitsluitend gerechten te nuttigen die hij reeds kent.
- Ook: Hij heeft weinig ondernemingszin. Schrik hebben voor het onbekende.
- Als de vos de passie preekt, boer pas op je ganzen/kippen.
- Waarschuwing tegen een mooipratende bedrieger.
- Boeren en varkens worden knorrend vet.
- Een boer die klaagt heeft daar wellicht geen reden toe.
- Wanneer de boeren niet meer klagen, nadert het einde der dagen
- Boeren klagen altijd
bok
- Een oude bok lust nog wel een jong/groen blaadje.
- Een oude man is nog wel seksueel geïnteresseerd in een jong meisje.
boom
- Hoge bomen vangen veel wind.
- Mensen in een hoge positie krijgen veel commentaar op hun doen en laten.
- De appel valt niet ver van de boom.
- Het kind lijkt qua gedrag op zijn/haar ouder.
- Aan een boom zo vol geladen, mist men een twee pruimpjes niet. (Naar Hieronymus van Alphen)
- Als er van iets grote hoeveelheden zijn, kan er wel wat gemist worden.
- Waar de boom gevallen is, blijft hij liggen.
- Gedane zaken nemen geen keer.
- Boompje groot, plantertje dood.
- Sommige dingen hebben effecten die je niet kunt voorzien.
- Bomen blijven staan, mensen komen elkaar tegen.
- De kans dat je iemand toevallig tegenkomt is groot.
boon
- Boontje komt om zijn loontje.
- Iemand die iets slechts gedaan heeft zal daarvoor uiteindelijk zijn verdiende straf krijgen. (wordt meestal gebruikt op het moment dat deze straf zich voltrekt)
- (Een afgeleide van Zijn verdiende loon krijgen.Voortgekomen uit het sprookje van Strohalm, kooltje vuur en boontje.)
bord
- Van een mooi bord kun je niet eten
- Aan uiterlijk alleen heb je niets.
boter
- Je doet de boter in de pan, maar bakt er niks van.
- Denken dat je iets begrijpt, terwijl je dat niet doet.
- Wie boter op het hoofd heeft, moet uit de zon blijven.
- Je moet anderen niet iets verwijten, als je het zelf niet goed doet.
breed
- Wie het breed heeft, laat het breed hangen.
- Wie rijk is, zal veel geld uitgeven.
breien
- Zelfs de beste breister laat wel eens een steekje vallen.
- Ook al kan iemand iets heel goed, hij (of zij) zal ooit wel eens een fout maken; dat is vergeeflijk.
bril
- Wat baten kaars en bril als de uil niet zien en wil.
- het is vruchteloos iemand te willen voorlichten als die niet zien wil.
brood
- Wiens brood men eet, diens woord men spreekt.
- Men spreekt degene niet tegen van wie men voor zijn broodwinning afhankelijk is.
- De een zijn dood is een ander zijn brood.
- Sommigen hebben voordeel van het ongeluk van een ander.
- Een kruimeltje is ook brood.
- Wees gelukkig met wat je hebt.
- Liever brood in de zak, dan een pluim op de hoed
- Van eer kan men niet leven.
branden
- Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten.
- (ook: Wie zijn gat verbrandt, moet op de blaren zitten. )
- Wie een misstap doet, moet de gevolgen ervaren.
brug
- Je moet geen 'hei' roepen voordat je de brug over bent.
- Vreugde over een goede afloop is pas toepasselijk als er niets meer verkeerd kan gaan.
buur
- Bij de buren is het gras altijd groener.
- (ook: Buurmans gras is altijd groener.)
- (ook: het gras lijkt altijd groener aan de overkant)
- Bij anderen lijkt het altijd beter (omdat men daar de interne problemen niet van kent).
- Een goede buur is beter dan een verre vriend.
- (ook: Beter een goede buur dan een verre vriend.)
- Een behulpzame buurman is van groter nut dan een vriend die niet aanwezig kan zijn.
daad
- Een goede daad is goud waard.
- Iemand helpen is goed.
daalder
- De eerste klap is een daalder waard.
- De initiatiefnemer heeft een voordeeltje.
- (Het herinnert aan het bieden en loven op de veemarkt vergezeld van een handklap.)
dag
- Pluk de dag (Carpe diem).
- Geniet van vandaag.
- Men moet de dag niet prijzen voor het avond is.
- Men moet er niet van uitgaan dat de loop van een onderneming onveranderd goed blijft.
dansen
- Je kunt wel dansen, ook al is het niet met de bruid.
- Je kunt je best amuseren ook al is het niet altijd precies wat je zou willen.
denken
- Denkt aleer gij doende zijt en doende denkt dan nog. (Guido Gezelle)
- Maak een plan alvorens ergens aan te beginnen, en stel tijdens de activiteit het plan bij indien nodig.
doen
- Al doende leert men.
- Door iets vaak te doen, leert men hoe het moet.
- (Deze zegswijze komt al sinds de 16de eeuw voor. Dit is een aansporing om ergens aan te beginnen, al heeft men de techniek nog niet (volledig) onder de knie.)
donker
- In het donker zijn alle katten grijs.
- (Ook: In de nacht zijn alle katjes grauw.)
- Als de situatie niet duidelijk is, zijn de zaken niet goed te beoordelen.
- Een kat in het donker maakt rare sprongen.
- (ook: Een kat in het nauw maakt rare sprongen)
- In een benarde situatie doet men vreemde dingen.
dood
- De een zijn dood is een ander zijn brood.
- Sommigen hebben voordeel van het ongeluk van een ander.
doof
- Vroeger, toen kraaiden de hanen nog. Tegenwoordig gapen ze alleen nog maar, zei de dove.
- veranderingen in een situatie zijn vaak niet feitelijk, maar een subjectieve beleving.
dubbeltje
- Als je alles van tevoren wist, dan kwam je met een dubbeltje de wereld rond.
- Het heeft geen zin zich na afloop te beklagen over gebrek aan voorkennis. (Meestal in antwoord op klachten als "Als ik dat van tevoren geweten had.")
- Als je voor een dubbeltje geboren bent, word je nooit een kwartje.
- Wat je ook doet, als je in de lage stand geboren bent zul jij nooit van de hoge stand worden.
eerlijk
- Eerlijk duurt het langst.
- Het voordeel dat men denkt te behalen door te liegen houdt niet lang stand.
eerst
- Wie het eerst komt, die het eerst maalt.
- Het (product of iets anders) wordt gegeven aan de eerste die er om vraagt.
Egyptenaren
- De Hebreeërs bouwden het, maar de Egyptenaren hebben het. (Exodus 1:11-14)
- Het vuile werk door anderen opknappen en het resultaat zelf pakken
ei
- Beter een half ei, dan een lege dop.
- Iets is beter dan niets.
- Van die boer, geen eieren.
- Dit is een oplossing die men niet wenst.
- Men kan geen omelet maken zonder eieren te breken.
- Soms moet men iets verliezen om een hoger doel te bereiken.