Ganzenveer
Een ganzenveer is een schrijfinstrument gemaakt van een vervelde slagveer (bij voorkeur een primaire vleugelveer) van een grote vogel. Ganzenveren of vergelijkbare veren van andere vogels werden gebruikt om met inkt te schrijven vóór de uitvinding van de dip- of dompelpen, de pen met metalen punt zoals de kroontjespen, de vulpen en uiteindelijk de balpen.
Net als bij eerdere rietpennen (en latere dompelpennen), heeft een ganzenveer geen intern inktreservoir en moet daarom tijdens het schrijven elke keer in een inktpot worden gedompeld. De met de hand gesneden ganzenveer wordt zelden meer gebruikt als kalligrafie -instrument, omdat veel papier nu is gemaakt van houtpulp en een ganzenveer snel zou verslijten. Het is echter nog steeds het favoriete hulpmiddel van een paar schriftgeleerden die hebben opgemerkt dat deze pennen een ongeëvenaarde scherpe slag en meer flexibiliteit bieden dan een stalen pen.
Beschrijving
.jpg)
De schacht van een slagveer is lang en hol, waardoor het een voor de hand liggende vorm is om in een pen te worden verwerkt. Voor men met de veer kon schrijven moest deze op de juiste wijze bewerkt worden. De veer werd schuin aangesneden en men verwijderde het merg, waarna de veer gehard moest worden. Daartoe werd de pen zolang in water geweekt tot deze er glanzend wit uitzag. Hierbij werd aluin (een soort mineraal) opgelost in water.
Voor het eigenlijke harden werd het ingeweekte gedeelte in een pot met heet zand van de juiste temperatuur (170-180 °C) gestoken tot de punt doorschijnend werd. Het zand moest zo heet zijn dat de pen wel siste, maar niet barstte. Tot slot werd de bovenste huidlaag van de pen gekrabd, waarna de pen verder in de juiste vorm gesneden kon worden. Wie een hoop geduld had, hoefde de veer niet te harden. Als de veer een jaar in de kast had gelegen was deze ook uitgehard en kon er een pen van worden gesneden.
Een ganzenveer is in feite een holle buis met een gesloten uiteinde. Men maakt eerst een open uiteinde waarbij ongeveer de helft van de buiswand in de lengte richting wordt weggesneden. In het deel dat overblijft wordt een scherpe punt gesneden en daarin een dunne spleet die naar dit punt leidt.
De spleet werkt als een inktreservoir en door zogeheten capillaire werking stroomt de inkt door de spleet naar de punt.
Bij een zorgvuldig geprepareerde ganzenveer wordt de spleet niet wijder door bevochtiging met inkt en droging. Het zal zijn vorm goed behouden en hoeft slechts af en toe te worden geslepen; het kan herhaaldelijk worden gebruikt totdat er weinig meer van de schacht over is.
Ganzenveer met rol perkament
Inktpot met ganzenveer
Schachten waarvan de weerhaken helemaal verwijderd zijn
Het snijden van de pen
.jpg)
De beste veren
De sterkste schachten komen van de eerste slagpennen die vogels tijdens hun jaarlijkse rui weggooien. Hoewel veren van de linkervleugel zogenaamd de voorkeur genieten van rechtshandige schrijvers omdat de veer weg buigt van de zichtlijn, over de rug van de schrijfhand, wordt de ganzenveer gesneden zo'n 16 cm in lengte, dus een dergelijke overweging van kromming of 'zichtlijn' is eigenlijk niet nodig. Bovendien werd het schrijven met de linkerhand in het tijdperk waarin de ganzenveer populair was ontmoedigd, simpelweg omdat een linkshandige over de nog natte inkt gaat en vlekken maakt (je schrijft van links naar rechts). De pennen werden nooit als links- en rechtshandig verkocht.
Ganzenveren worden het meest gebruikt; de minder voorkomende, duurdere zwanenveren worden gebruikt voor grotere letters. Afhankelijk van de beschikbaarheid en sterkte van de veer, evenals de kwaliteit en het kenmerk van de lijn die de schrijver wilde, zijn andere veren die worden gebruikt voor het maken van een schrijfveer, die van de kraai, de adelaar, de uil, de havik en de kalkoen. Kraaienveren waren vooral handig als pennen wanneer fijn werk, zoals boekhoudboeken, nodig was. Elke vogel kon slechts ongeveer 10 tot 12 pennen van goede kwaliteit leveren. 5 à 6 van elke vleugel. Ganzenveren worden aangeduid vanuit de volgorde waarin ze in de vleugel zijn bevestigd; de eerste is favoriet bij de deskundige kalligraaf, de tweede en derde pennen zijn ook zeer goed. Vier, vijf en zes zijn redelijk. Andere veren zijn ongeschikt.
Bij een echte ganzenveer worden de weerhaken of vlaggen (het vleugelachtige gedeelte) aan één kant helemaal verwijderd. Later werd het de mode om de schacht gedeeltelijk te strippen en een decoratieve bovenkant van een paar weerhaken achter te laten. De fraaie, volledig gepluimde ganzenveer is meestal een "Hollywood-uitvinding" en heeft weinig met de realiteit te maken. De meeste, zo niet alle, manuscriptillustraties van schrijvers tonen een ganzenveer zonder decoratieve weerhaken, of in ieder zijn ze er grotendeels van ontdaan.
Gebruik
Ganzenveerpennen werden gebruikt om de overgrote meerderheid van middeleeuwse manuscripten (geschriften) te schrijven. Ganzenveerpennen werden ook gebruikt om Magna Carta en de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring te schrijven. De Amerikaanse president Thomas Jefferson fokte speciaal in Monticello ganzen omdat hij enorm veel ganzenveren versleet bij het schrijven. Ganzenpennen worden vandaag de dag nog steeds voornamelijk gebruikt door professionele schrijvers en kalligrafen.
Het onderste deel van de schacht wordt ook gebruikt als plectrum materiaal (tokkel) in snaarinstrumenten, met name het klavecimbel.
Geschiedenis
Ganzenveren waren het belangrijkste schrijfinstrument in de westerse wereld van de 6e tot de 19e eeuw. De beste pennen werden meestal gemaakt van ganzen-, zwanen- en later kalkoenveren. Schrijfveren werden na de uitvinding van de metalen pen niet veel meer gebruikt. De massaproductie van metalen pennen begon al in 1822 in Groot-Brittannië door John Mitchell uit Birmingham. In het Midden-Oosten en een groot deel van de islamitische wereld werden pennen niet als schrijfgerei gebruikt. Alleen rietpennen werden daar gebruikt als schrijfgerei.
Ganzenveerpennen waren het favoriete instrument tijdens de middeleeuwen omdat het goed werkte op perkament. Voor die tijd werd de rietpen gebruikt, maar met een uitgeharde ganzenveer werd op dierenhuid (perkament) een fijnere letter bereikt. Afgezien van geschreven tekst, werden ze vaak gebruikt om tekeningen en decoraties (versieringen) op manuscripten te maken, hoewel veel verluchters en schilders (de illustratoren van die tijd) de voorkeur gaven aan fijne penselen voor hun werk. De verscheidenheid aan verschillende streken (dikke en dunne lijnen in de letters) was een vak apart (een kunst) en werd bereikt door goed handschrift, aangezien de punt vierkant gesneden en stijf was, precies zoals het nu is met moderne stalen pennen. Dit wordt ook wel een beitelpunt genoemd.
Het was veel later, in de 17e eeuw, met de toegenomen populariteit van schrijven, dat de pennen spitser en flexibeler werden.
Tegenwoordig
De enkele ganzenveer die nog wordt verkocht is voor de hobbyist. Vaak hebben die een metalen pen of zelfs een balpen aan het uiteinde.