Waterschap
Een waterschap is de bestuurslaag van de overheid, wat zich enkel bezighoudt met water. Je kunt een waterschap dus eigenlijk een beetje vergelijken met een provincie. Denk hierbij aan de waterkwaliteit, onderhoud aan dijken en de juiste hoeveelheid water. Verschillende landen zijn verdeeld in waterschappen.
In Nederland zijn de waterschappen erg belangrijk, aangezien het land veel water heeft. Men kan daardoor iedere vier jaar voor de waterschappen stemmen tijdens speciale waterschapsverkiezingen. Deze verkiezingen vinden plaats op dezelfde dag als de Provinciale Statenverkiezingen. Nederland is onderverdeeld in 21 waterschappen. Vijf waterschappen noemen zich een hoogheemraadschap, maar dit is meer een historische titel. Waterschappen hebben hun eigen bestuur. Ze worden geleid door een dijkgraaf (een soort van burgemeester). Hij of zij wordt geholpen door een dagelijks bestuur. Daarnaast is er ook een algemeen bestuur (een soort van gemeenteraad). Dit bestuur wordt direct door de inwoners van het waterschap gekozen.
Het waterschapsbestuur moet allerlei keuzes maken voor het waterbeheer. Droge voeten en schoon water blijven belangrijk. Maar ook de belangen van milieu, natuur, landschap, recreatie, stedenbouw, ruimtelijke ordening en drinkwatervoorziening gaan steeds meer meetellen. Om dat allemaal te kunnen afwegen, moet er een organisatie zijn die het geheel kan overzien. Die al het water kan benaderen als één watersysteem. Zo wordt bijvoorbeeld waterschap Regge en Dinkel steeds meer als de belangrijkste beheerder van het watersysteem in de regio Twente erkend. Als beheerder verlangt het waterschap van gemeenten, provincie, waterleidingmaatschappij enzovoort, dat zij rekening houden met het water. Het waterschap wil vroeg bij de plannen worden betrokken.
Geschiedenis
Ontstaan
.jpg)
De waterschappen worden vaak de "oudste bestuursvorm van Nederland" genoemd. Het eerste Nederlandse waterschap werd namelijk opgericht in 1255 door de Hollandse graaf Willem II. Dit was het Hoogheemraadschap van Rijnland en bestaat nog altijd. Het waterschap zorgde voor de afwatering in het gebied tussen Amsterdam en Den Haag. Door de eeuwen heen werden er vergelijkbare waterschappen gekozen. Op deze manier wilde men wateroverlast aanpakken en het land beter beschermen.
De overheid bemoeide zich weinig met de waterschappen. Ondertussen ontstond er vaak discussie in de waterschappen. Ook waren de waterschappen steeds vaker niet in staat hun werk te doen. Dit werd een probleem in de 18e eeuw. Nederland kreeg steeds vaker te maken met overstromingen, aangezien de dijken slecht of zwak waren. In 1789 werd er daarom een organisatie voor toezicht opgericht; het Bureau voor den Waterstaat. De naam van deze organisatie werd in 1848 veranderd in Rijkswaterstaat.
Pas in 1848 werd de waterschappen vastgelegd in de grondwet. Voorheen was het waterbeheer een verantwoordelijkheid van de gemeente, maar sinds 1848 zijn de waterschappen hier (grotendeels) verantwoordelijk voor. In 1927 werd de Unie van Waterschappen opgericht. Deze organisatie komt op voor de belangen van waterschappen. Ook zorgt het voor het uitwisselen van kennis en samenwerking tussen waterschappen.
Recente veranderingen
De waterschappen waren eerst vrij ondemocratisch. Enkel de groepen die veel waterbelasting betaalden, kregen in spraak in het bestuur van het waterschap. Tussen 1978 en 1995 was het bestuur van het waterschappen in drie gelijke groepen verdeeld:
- Een derde werd gekozen door eigenaren van onbebouwd onroerend goed (dus boeren en grootgrondbezitters).
- Een derde werd gekozen door huiseigenaren.
- Een derde werd gekozen door het bedrijfsleven en gemeenteraden.
In 1992 werd uiteindelijk een nieuwe wet aangenomen, waardoor in 1995 de eerste waterschapsverkiezingen werden gehouden. Hierdoor konden alle burgers in een waterschap voor het eerst direct hun stem uitbrengen. De opkomst bij de waterschapsverkiezingen was echter erg laag. Ook was er een groot foutmarge. Hierdoor werden verschillende veranderingen doorgevoerd om de waterschapsverkiezingen bekender te maken. Zo vonden tot 2008 de waterschapsverkiezingen in ieder waterschap op een andere datum plaats. Sinds 2008 is dit niet meer het geval. Sinds de verkiezingen van 2008 mogen er ook voor het eerst politieke partijen meedoen. Voorheen kon je alleen op onafhankelijke leden stemmen.
In 2015 kwamen er weer nieuwe veranderingen. Sindsdien vinden de verkiezingen op dezelfde dag als de Provinciale Statenverkiezingen plaats. Hierdoor verdubbelde het aantal mensen wat ging stemmen, waardoor besloten is dit in de toekomst ook te doen. In 2019 kwam voor het eerst meer dan 50% van de kiezers opdagen bij de verkiezingen. Tot 2023 hadden de waterschappen ook vaste zetels voor het bedrijfsleven. In november 2022 besloot de Tweede Kamer deze zetels echter af te schaffen. Verschillende partijen, waaronder GroenLinks en Democraten 66, wilden eerst alle vaste zetels (dus ook voor boeren en natuurorganisaties) afschaffen. Hier was echter geen meerderheid voor, maar het aantal vaste zetels werd wel verkleind naar twee per groep.
Ook werd het aantal waterschappen door de jaren heen verkleind. Veel waterschappen zijn door de jaren heen samengevoegd tot grotere waterschappen. In 1990 waren er nog 125 waterschappen, maar in 2000 waren dit er nog 56. Sinds 2018 zijn er nog 21 waterschappen overgebleven.
Opheffen?
Tussen 2000 en 2017 waren er verschillende pogingen geweest om de waterschappen op te heffen. De PvdA, SP, D66 en GroenLinks waren toen voorstander. Volgens hen konden de provincies de taken van het waterschap beter en sneller uitvoeren. Ook zou het veel kosten besparen, aangezien er minder kantoren en personeel nodig was. Andere partijen, waaronder de VVD en het CDA, waren er juist op tegen. Ook de waterschappen zelf waren ertegen, aangezien provincies zelf niet genoeg kennis zouden hebben.
Het CDA en de VVD kwamen in 2010 met het voorstel om de waterschappen door de gemeenten te laten kiezen. Volgens de partijen was de opkomst voor de waterschapsverkiezingen erg laag. Dit plan kreeg echter geen meerderheid. Ook waren veel "waterschapspartijen" (zoals Water Natuurlijk) hierop tegen. Uiteindelijk werd besloten om de bestuursperiode van de waterschappen in 2012 met twee jaar te verlengen. In 2014 werd uiteindelijk besloten om de waterschapsverkiezingen op dezelfde dag als de Provinciale Statenverkiezingen te houden. Dit gebeurde voor het eerst in 2015. Sindsdien is de opkomst voor de verkiezingen flink gestegen.
In 2012 ontstonden er nieuwe plannen om de waterschappen en provincies samen te voegen. De regering had toen het idee om Nederland op te delen in vijf landsdelen. Deze landsdelen zouden zowel de taken van de waterschappen als de provincies uitvoeren. Over deze plannen was veel ophef, waardoor ze nooit zijn uitgevoerd. Sinds 2017 zijn er geen plannen meer geweest om de waterschappen af te schaffen.
Hoe werkt een waterschap?
Waterschap of hoogheemraadschap?
Sommige Nederlandse waterschap heten geen waterschap maar hoogheemraadschap. Nederland heeft vijf waterschappen die zich zo noemen. Deze liggen allemaal in de provincies Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland. De naam "hoogheemraadschap" werd vroeger gebruikt voor waterschappen die het land beschermden tegen de zee. Deze waterschappen waren meestal groter en complexer, aangezien er veel polders en dijken waren.
Tegenwoordig is er geen verschil meer tussen een hoogheemraadschap en een waterschap. De hoogheemraadschappen gebruiken deze naam alleen nog als traditie. Je kunt het zien als een stukje geschiedenis.
Wat doet een waterschap?
Een waterschap houdt zich bezig met de "waterstaatszorg". Dit betekent dat het waterschap zich uitsluitend met water bezighoudt. Hierdoor werken waterschappen ook veel samen met gemeenten en (vooral) provincies. Je kunt de waterstaatszorg in de volgende taken verdelen:
- Bescherming tegen water: Waterschappen helpen bij het beschermen van het land tegen het water. Ze werken hiervoor samen met het Rijk. De Nederlandse overheid is verantwoordelijk voor de kustlijn en grote waterwerken (zoals de Deltawerken). Waterschappen bouwen en onderhouden kleinere waterwegen (zoals kanalen, rivieren en sloten), dijken, sluizen en dammen. Ook zorgen waterschappen voor het onderhoud aan de duinen.
- Hoeveelheid water: Waterschappen regelen de hoeveelheid water in een gebied. Het water mag niet te hoog staan, want anders zijn er overstromingen. Ook mag het niet te laag staan, want dit is slecht voor de natuur, landbouw en huizen. Waterschappen zorgen dat waterpeil op de goede hoogte blijft. Dit regelen ze per gebied, zoals een klein meer of een polder. De Nederlandse overheid is nog steeds verantwoordelijk voor grote gebieden, zoals het IJsselmeer.
- Waterkwaliteit: Waterschappen zorgen ervoor dat de waterkwaliteit goed is. Ze zorgen dat het water in sloten, vijvers en meren veilig is. Dit betekent ook veilig om te zwemmen, te vissen en voor het waterleven. Hierdoor controleren ze ook regelmatig de kwaliteit en ruimen vuil water op. Ook zijn ze verantwoordelijk voor het zuiveren van rioolwater. Waterschappen zijn weer niet verantwoordelijk voor het onderhoud aan rioleringsbuizen. Dit wordt door gemeenten gedaan. Ook zijn waterschappen niet verantwoordelijk voor kraanwater. Hier zijn speciale drinkwaterbedrijven voor, maar deze werken wel samen met waterschappen. Qua grondwater werken waterschappen samen met gemeenten en provincies.
- Onderhoud aan waterwegen: Waterschappen zorgen ook dat waterwegen toegankelijk blijven voor boten. Ze zorgen voor het uitbaggeren van sloten en dat de oevers toegankelijk en begroeid blijven. Ook zorgen ze ervoor dat bruggen en sluizen bediend en onderhouden worden. Op deze manier kunnen schepen en boten alles bereiken.
Hoe wordt een waterschap bestuurd?
Een waterschap wordt ongeveer hetzelfde bestuurd als een gemeente of provincie. Net als bij een gemeente zijn er twee besturen; het dagelijks bestuur en het algemeen bestuur.
Algemeen bestuur
Het algemeen bestuur is een soort van parlement of gemeenteraad. Het aantal leden van het bestuur verschilt per waterschap. Dit is namelijk afhankelijk van het aantal inwoners. Grotere waterschappen hebben meer leden dan kleinere waterschappen. Een waterschap heeft minimaal 18 en maximaal 30 leden. De meeste leden van het algemeen bestuur worden rechtstreeks door de inwoners van het waterschap gekozen. Dit gebeurt tijdens speciale waterschapsverkiezingen (zie volgend kopje). De inwoners van een waterschap hebben namelijk een zogeheten "algemeen belang".
Toch hebben twee groepen "speciale belangen" bij een waterschap, namelijk natuurorganisaties en boeren. Zij zijn erg afhankelijk van water. Hierdoor krijgen boeren en natuurorganisaties altijd allebei twee vaste zetels. In het verleden hadden ook bedrijven vaste zetels, maar sinds 2023 is dit niet meer het geval. Deze vaste zetels worden door een groot samenwerkingsverband gekozen, die opkomt voor de belangen van deze groepen. Voor de boeren is dit de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) en voor de natuurorganisaties is dit de Vereniging van Bos- en Natuureigenaren (VBNE).
Het algemeen bestuur kiest het dagelijks bestuur en controleert dit. Ook bepaalt het algemeen bestuur wat er gaat gebeuren in het waterschap.
Dagelijks bestuur
Het dagelijks bestuur kun je vergelijken met een soort van regering. Het dagelijks bestuur bestaat vaak uit 5 leden en wordt door het algemeen bestuur gekozen. De leden van het dagelijks bestuur heten heemraden en zitten vaak ook in het algemeen bestuur. Hierdoor hebben ze dus ook stemrecht en invloed op de wetten. Het dagelijks bestuur zorgt ervoor dat alles in het waterschap goed verloopt. Ook voeren zij de besluiten van het algemeen bestuur uit.
De voorzitter van het dagelijks bestuur is de dijkgraaf. De dijkgraaf wordt niet door het algemeen bestuur gekozen. Ook zit de dijkgraaf nooit in het algemeen bestuur. Een dijkgraaf wordt aangewezen door de Nederlandse regering (zoals een burgemeester) voor een periode van 6 jaar. De dijkgraaf is ook de woordvoerder voor het waterschap.
Hoe worden verkiezingen gehouden?
Zie Waterschapsverkiezingen voor het hoofdartikel over dit onderwerp..jpg)
Iedere vier jaar worden er waterschapsverkiezingen gehouden in Nederland. De inwoners van een waterschap mogen dan in hun eigen waterschap stemmen. Men stemt dan voor de leden van het algemeen bestuur. Om te kunnen stemmen gelden de volgende voorwaarden:
- Men moet minstens 18 jaar oud zijn.
- Men moet niet uitgesloten zijn van het stemrecht.
- Men moet minstens 44 dagen vóór de verkiezingen in het waterschap wonen.
Om te kunnen stemmen hoef je niet de Nederlandse nationaliteit te hebben. Ook buitenlandse inwoners van het waterschap kunnen dus stemmen. Bij andere verkiezingen (zoals de provincies) is dit (vaak) niet het geval.
De verkiezingen werken precies hetzelfde als andere verkiezingen. Ook aan de waterschapsverkiezingen doen allerlei partijen mee. Dit zijn zowel landelijke partijen als speciale "waterschapspartijen". Het verschilt per waterschap welke partijen er precies meedoen. De grootste "waterschapspartijen" zijn Water Natuurlijk en de Algemene Waterschapspartij.
Overzicht van waterschappen
Sinds 2018 zijn er 21 waterschappen. Dit zijn:
Bronnen
- Eerste Kamer: kiezer krijgt meer invloed op waterschappen via www.nos.nl
- Geschiedenis van de waterschapsverkiezingen via nationaalarchief.nl
- De bruisende geschiedenis van de waterschappen via www.isgeschiedenis.nl
- Tijdlijn van de geschiedenis van waterschappen via waterschappen.nl
- Het waterschap via ProDemos.nl
- Uitleg over vaste zetels via www.unievanwaterschappen.nl
- Stemmen bij de waterschapsverkiezingen via www.rijksoverheid.nl
- De site van de Unie van Waterschappen (alle waterschappen in Nederland)
- De gezamenlijk site van waterschappen over water voor kinderen