Dertigjarige Oorlog
| Dertigjarige Oorlog | ||
|
| ||
|---|---|---|
| De inname van Maagdenburg in 1631 | ||
| Datum | 1618 - 1648 | |
| Locatie | Heilige Roomse Rijk | |
| Overwinning voor | Met name Zweden en Frankrijk | |
| Strijdende partijen | ||
 Frankrijk  Zweden  De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (en meer) |
 Spanje .svg){kind=small} Keizerlijken (en meer)
|
|
Portaal  Geschiedenis
| ||
De Dertigjarige Oorlog is een oorlog die zich afspeelde in de 17e eeuw. De aanleiding van de oorlog was vooral dat de katholieke landen en gereformeerde landen niet met elkaar eens waren. Vooral in het Heilige Roomse Rijk was er veel verdeeldheid. Het noorden van het rijk was luthers, maar het zuiden was juist katholiek. De oorlog eindigde in de vrede van Westfalen. De dertigjarige oorlog eindigde samen met de tachtigjarige oorlog. Het Heilige Roomse Rijk had de grootste verliezen tijdens de oorlog. Een groot deel van de bevolking stierf door gevechten. Dat kwam deels doordat de oorlog grotendeels op het grondgebied afspeelde van het Heilige Roomse Rijk.
Oorzaken en aanleiding
De oorzaak van deze oorlog was het geloof. Het Heilige Roomse Rijk bestond uit allerlei gebieden die deels onafhankelijk waren. De leider van het Heilige Roomse Rijk is de keizer. In het Heilige Roomse Rijk was er in de 17e eeuw een soort van splitsing. Het huidige Noord-Duitsland was in de loop van de 16e eeuw luthers geworden en de Palts (een land in het Heilige Roomse Rijk) werd calvinistisch. Ook het zuiden van Duitsland en Oostenrijk werden beetje bij beetje luthers, maar daar werd het sterk bestreden. Ook werd er een Protestantse Unie (Noord-Duitsland en de Palts) gevormd en een jaartje erna de Katholieke Liga (Zuid-Duitsland en Oostenrijk). De aartshertog Ferdinand II probeerde de mensen in Bohemen te bekeren tot de Katholieke Kerk. Dat leidde in 1618 tot een opstand in Praag. Een jaar later werd Ferdinand II keizer van het Heilige Roomse Rijk.
Oorlog
Aanval op de Bohemen en de Palts (1618 - 1622)
Op 23 mei 1618 was de opstand in Praag. De protestantse edelen gooiden de katholieke vertegenwoordigers uit het raam. De protestanten hadden genoeg van de nog strenger wordende regels.
Meteen daarop vielen de Tsjechen aan. Ze wonnen twee veldslagen, maar Wenen belegeren lukte niet. Maar na dat zij nog een veldslag hadden gewonnen, hadden ze de nieuwe, calvinistische paltsgraaf Frederik V gekozen als koning van Bohemen. Samen met die gebeurtenissen viel Bethlen Gabor (vorst van Transsylvanië) Slowakije binnen en veroverde Bratislava. Daarna ging Bethlen Gabor door naar Wenen. Maar Ferdinand II gaf het nog niet op. Samen met Saksen en Beieren verjoeg hij de Transsylvanische troepen. Bethlen Gabor gaf het beleg van Wenen op, omdat hij door Polen-Litouwen werd aangevallen in Slowakije.
Hierna vond de slag op de Witte Berg plaats. Het Beierse leger versloeg de opstandelingen en Praag werd ingenomen. Vele Tsjechen werden vermoord. Uiteindelijk werd in mei 1621 Bratislava heroverd op Bethlen Gabor. Daarna sloot hij vrede met Ferdinand II.
Spanje had tijdens het Twaalfjarig Bestand Noord-Italië en Zwitserland veroverd. Daardoor had Spanje toegang tot Oostenrijk. Dat kwam Spanje goed uit, want daardoor konden ze de Zuidelijke Nederlanden 
bereiken. Ook stierf de koning van Spanje en werd zijn zoon Filips IV koning. Maar Filips IV was meer een oorlogvoerder. Daardoor kon Ferdinand II altijd de hulp van Filips IV inroepen.
Terwijl Ferdinand II Bohemen probeerde te veroveren, viel Spanje aan in de Palts. Frederik V werd toen aangevallen in Bohemen en in de Palts. De Noord-Duitse lutheranen hielpen calvinistische Frederik niet. Daardoor wilde Nederland de lutheranen niet helpen, omdat in die tijd Nederland vooral calvinistisch was. Pas toen de troepen van Beieren en de Keizerlijken er waren, kwamen de lutheranen in actie. De lutheranen hielden ze tegen in Wiesloch, maar verloren bij Bad Wimpfen doordat de Keizerlijken aansluiting vonden met de Spaanse troepen in de Zuidelijke Nederlanden. Na Bad Wimpfen hielden de Keizerlijken de lutheranen tegen die bij Frankfurt de Main wilden oversteken. Frederik V kon niet meer echt over de Palts heersen. Dat was immers bijna veroverd. Hij vluchtte naar Nederland. De Palts werd aan Beieren gegeven. De lutheranen probeerden toen de Zuidelijke Nederlanden binnen te vallen om Nederland te hulp te schieten. Maar ze werden tegen gehouden door de Spanjaarden bij Charleroi. Maar daarvoor moesten ze Spaanse troepen uit Nederland terugtrekken. Toen gingen Spanje en de Keizerlijken naar Noord-Duitsland om daar de lutheranen te bestrijden.
Opmars in Noord-Duitsland en Denemarken (1622 - 1630)
Spanje en de Keizerlijken achtervolgden de lutheranen in Noord-Duitsland nadat de Palts was gevallen. Na 1623 werd de opmars even gestopt doordat Bethlen Gabor (vorst van Transsylvanië) voor de tweede keer Slowakije veroverde. Tot midden 1624 waren ze bezig om Slowakije te veroveren. In de tussentijd was het Twaalfjarig Bestand afgelopen en vielen de Spanjaarden Nederland weer aan. Daarna ging de opmars weer verder. Maar Denemarken hielp de lutheranen om de opmars te stoppen. En al lukte dat niet, toch was de opmars weer gestopt doordat Bethlen Gabor voor de derde keer Slowakije binnenviel. De Keizerlijken konden Slowakije weer heroveren en hun opmars voortzetten. De Keizerlijken gingen door tot in Jutland. Ze konden de Deense eilanden niet veroveren omdat ze niet tot een grote vloot beschikten. Daardoor stopte de opmars van de Keizerlijken. Maar ze hadden wel Noord-Duitsland en Jutland in handen. Uiteindelijk kregen de Denen Jutland wel terug doordat ze vrede sloten.
Opmars van Zweden (1630 - 1635)
Doordat de Keizerlijken zo dicht bij Denemarken waren gekomen, voelde Zweden zich bedreigd. Zweden dacht dat de Keizerlijken misschien ook hun land zouden veroveren. Zelfs de Keizerlijken zelf vonden dat ze veel te sterk waren. Ze verminderden hun leger en ontsloegen hun belangrijkste aanvoerder Wallenstein. Juist op dat moment viel Zweden Noord-Duitsland aan. De Zweden hadden veel succes. Zo veroverde Zweden ook Brandenburg. Heel Saksen sloot zich aan bij Zweden. De Keizerlijken vluchtten helemaal naar Beieren. De Keizerlijken werden wanhopig. Wallenstein werd weer aangesteld. Ze hielden de Zweden in Beieren tegen. In de slag bij Lützen wonnen de Zweden, maar de Zweedse koning ging dood. Daardoor werden de overwinningen steeds minder voor Zweden. Wallenstein wou onderhandelen met Zweden. Maar toen werd hij vermoord door Ferdinand II. Daardoor wonnen de Zweden meer veldslagen. Maar toen Zweden verpletterend werd verslagen bij Nördlingen (een stad in Beieren), werd er in Praag vrede gesloten (1635).
Aanval van Frankrijk (1635 - 1639)
Nu bemoeide Frankrijk zich ook met het conflict. In 1635 (nog voor de vrede in Praag) vielen ze de Zuidelijke Nederlanden aan. Ze boekten succes, maar uiteindelijk moesten ze terugtrekken voor de Keizerlijken en Spanje. De rollen werden toen weer omgedraaid. De Keizerlijken en de Spanjaarden vielen Frankrijk binnen. Ze verwoestten het noorden van Frankrijk, maar uiteindelijk wisten de Fransen hun te verdrijven. De Fransen vielen nu in Italië in om daar de Spanjaarden te verslaan. De keizer viel toen in Noord-Duitsland aan, maar de Zweden versloegen hem. Nederland heroverde Breda op de Spanjaarden, maar konden Vlaanderen niet veroveren. Spanje was nog sterk, maar niet zo erg sterk meer als voor de oorlog. Met de Keizerlijken ging het nog slechter. Keer op keer verloren ze van de Zweden, Fransen en nu ook Saksen. Frankrijk kon de Spaanse vloot verslaan in de Golf van Biskaje. Daarna vielen ze Spanje binnen. Maar toen werden ze snel teruggeslagen door de Spanjaarden. De Spanjaarden konden ook nog winnen in de Zuidelijke Nederlanden, maar de Keizerlijken leken al te hebben verloren. Spanje stuurde toen een vloot naar de Nederlanden, maar het werd vernietigd door de Nederlandse vloot. Het leek erop dat de Fransen zouden gaan winnen.
| Dertigjarige Oorlog | |||
|---|---|---|---|
| Inname van Maagdenburg (1631) - Slag bij Lützen (1632) - | |||